Z kolei uchwalenie przez parlament angielski w roku 1628 prawa do wyrażania zgody parlamentu na nakładanie przez króla podatków dało początek burzliwemu okresowi w historii Anglii i wieloletniej walce króla z parlamentem. W roku 1629 król Karol I Stuart rozwiązał parlament i wprowadził terror. Opustoszały skarb zmusił jednak króla do zwołania w roku 1640 parlamentu, którego pozycja wzrosła po wybuchu rewolucji 1640-1660 r. O. Cromwell, jako dowódca wojsk stojących po stronie parlamentu, rozbił wojska królewskie i doprowadził do ścięcia Karola I Stuarta w roku 1649. Z konfrontacji parlamentu z władzą wykonawczą zwycięsko wyszedł parlament, gdyż w roku 1688 na mocy „Petition of Rights” uzyskał trwałe prawo kontrolowania nie tylko podatków nakładanych przez rząd (króla), lecz także wydatków budżetowych.
Uprawnienia dwóch walczących stron niekiedy przybierały postać ekstremalną. Za taką niewątpliwie należy uznać przyjętą przez polski Sejm w roku 1768 ustawę, która wymagała jednomyślności parlamentu w sprawach nakładania nowych podatków lub podnoszenia istniejących. Oceniając taki zapis z perspektywy historycznej możemy skonstatować, że przyjęcie takiego dokumentu w sprawach budżetowych było jednym z symptomów zbliżającego się upadku państwa polskiego.
Niewątpliwie rozwój budżetu państwa dokonywał się w rezultacie rozwoju funkcji państwa. Funkcje te w początkowym okresie związane były z prowadzeniem wojen agresywnych łub obronnych, utrzymaniem wojska, policji, sądownictwa, później administracji publicznej. Zakres funkcji publicznych państwa rozszerzał się wraz z ogólnym rozwojem społeczeństw oraz wzrostem gospodarczym. Dotyczyło to np. organizowania i finansowania przez państwo szkół publicznych czy zadań z zakresu ochrony zdrowia obywateli. Proces rozszerzania funkcji socjalnych państwa przebiegał różnie w różnych krajach i był elementem szerszych procesów społeczno-politycznych. Dobrym przykładem może być sekularyzacja szkolnictwa oraz aktywna rola państwa w organizacji i finansowaniu tej dziedziny działalności7.
Rozszerzenie socjalnych funkcji państwa było rezultatem złożonych przyczyn
Wśród nich bez wątpienia można wymienić ogólny postęp cywilizacyjny, pojawienie się ruchu związkowego, partii politycznych itp. Problemy socjalne obywateli przestały być wyłącznie ich prywatnymi sprawami. Przeciwnie, takie dziedziny, jak zdrowie, oświata, nauka itp. rzutowały na egzystencję i rozwój jednostki oraz sprawne funkcjonowanie mechanizmu społeczno-politycznego. Państwo jako instytucja nie mogło już, tak jak w okresie feudalizmu i wczesnego kapitalizmu, unikać problemów związanych z zaspokajaniem potrzeb swoich obywateli. Wzrost roli państwa w sferze socjalnej wynikał więc po części z przymusu, jako rezultat presji społeczeństwa, jak również był skutkiem racjonalnego zachowania się państwa. Okazało się bowiem, że od tego, czy wielkie problemy społeczne są właściwie, czy niewłaściwie rozwiązywane, zależało po prostu istnienie państwa i trwanie danego ustroju społeczno-politycznego. Spełnianie przez państwo funkcji socjalnych znajdowało wyraz w budżecie państwa. W wyniku przyjmowania przez państwo – w większym lub mniejszym stopniu – funkcji socjalnych następował nie tylko ilościowy wzrost budżetu, lecz także wzrost jego roli w funkcjonowaniu mechanizmu społeczno-politycznego. Program socjalny rządu (partii rządzących) stanowił ważny element programu działania władzy wykonawczej. Wzrosła też rola parlamentu w wyznaczaniu kierunków działania rządu oraz kontroli zadań przyjętych w ustawach budżetowych.
Leave a reply