Duży stopień złożoności instytucji budżetu państwa jest przyczyną rozbieżności w formułowaniu przez różnych autorów funkcji budżetu. Rozbieżności te dotyczą zarówno liczby funkcji, jak też interpretacji ich treści. Częściowe wyjaśnienie źródeł nieporozumień związanych z funkcjami budżetu leży, jak sądzę, w pojęciu „funkcja”. Warto zauważyć, że na gruncie nauk ekonomicznych pojęcia tego używa się w odniesieniu do zjawisk nie tylko ilościowych, lecz także jakościowych. Na przykład powszechnie wymienia się funkcje pieniądza, kredytu, cen, podatków itd, Tymczasem pojęcie funkcji wywodzi się z nauk ścisłych i dotyczy zależności między przynajmniej dwoma zjawiskami, przy czym zjawiska te zawsze występują razem, tzn. wystąpieniu zjawiska A towarzyszy pojawienie się zjawiska B, oraz istnieje między nimi związek przyczynowo-skutkowy. Najważniejsze jednak jest to, że w przypadku funkcji rozpatrywanych na gruncie nauk ścisłych zależność między zjawiskami daje się kwantyfikować. W przypadku funkcji kategorii ekonomicznych ich istotę formułuje się w sposób opisowy, co stwarza możliwość różnej jej interpretacji. Znany teoretyk budżetu, J. Kaleta, zwraca też uwagę pośrednio na pojemność funkcji, stwierdzając że mnożone w literaturze funkcje są zawarte w kilku funkcjach o charakterze podstawowym0. Wyłania się stąd możliwość formułowania np. podstawowych oraz pomocniczych funkcji budżetu. Inne rozwiązanie polegałoby na hierarchizacji funkcji budżetu. W teorii wyodrębnia się następujące funkcje:
– 1) redystrybucyjną albo rozdzielczą,
– 2) stabilizacyjną, zwaną wyrównawczą lub kompensacyjną,
– 3) alokacyjną,
– 4) fiskalną albo skarbową,
– 5) ustrojową,
– 6) demokratyczną,
– 7) kontrolną lub ewidencyjno-kontrolną,
– 8) bodźcową,
– 9) planowania,
– 10) prawną,
– 11) kredytową,
– 12) administracyjną,
– 13) koordynacyjną.
Funkcje budżetu państwa – dalszy ciąg
Wobec obfitości wymienianych w teorii funkcji konieczne jest pewne ich uporządkowanie. W tym celu przydatny jest podział ogółu funkcji budżetu na dwie grupy: funkcje ekonomiczne i funkcje polityczne11.
Do funkcji ekonomicznych należy zaliczyć zwłaszcza redystrybucyjną, stabilizacyjną, alokacyjną. Budżet państwa realizuje te funkcje w ramach ogólnych funkcji finansów publicznych, które zostały już wcześniej scharakteryzowane. Budżet państwa, ze względu na rozmiary środków pieniężnych, które gromadzi i rozdziela, jest podstawowym narzędziem finansowym państwa i stanowi główny element finansów publicznych. Aby uniknąć powtórzeń skoncentruję się obecnie na specyficznych cechach funkcji budżetu państwa.
Redystrybucyjna funkcja budżetu państwa jest powszechnie akceptowana przez teorię ekonomii i finansów. Jej istota polega na tym, że budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. Działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. Zewnętrznym wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków, od podmiotów gospodarujących i przeznaczanie ich na rzecz tych podmiotów, które albo w ogóle nie osiągają dochodów, albo osiągają je, ale w stopniu nie wystarczającym na ich potrzeby (np. szkoły, szpitale, jednostki administracji publicznej).
W ramach redystrybucyjnej działalności państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Wysokie dochody powstają najczęściej na skutek niesprawności mechanizmu rynkowego.
Leave a reply