W związku z transformacją systemową krajów Europy Środkowej i Wschodniej utworzone zostały celowe fundusze na popieranie przemian przez finansowanie wyselekcjonowanych dziedzin (np. restrukturyzacji rolnictwa, restrukturyzacji systemu finansowego), tak jak to ma miejsce w przypadku funduszu PHARE.
Z punktu widzenia przedmiotu finansowania występują różne rodzaje funduszy. W oparciu o to kryterium można wyróżnić następujące fundusze publiczne:
– a) fundusze finansujące pieniężne świadczenia społeczne,
– b) fundusze wspomagające finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania (np. kultura, sport),
– 28 Więcej na ten temat patrz: [. Pietrzyk Polityka regionalna Wspólnot Europejskich, w: Regiony tf Europie: Polityka EWG. Zgromadzenie regionów i jego członków (na przykładzie regionów partnerskich Wielkopolska-Bretania), seria wydawnicza: „Restrukturyzacja gospodarki regionalnej i lokalnej”, l. 7, Akademia Ekonomiczna. Poznań 1991, s. 7-26.
– c) fundusze finansujące infrastrukturę społeczną.
– d) fundusze finansujące ochronę środowiska,
– e) fundusze finansujące dziedziny stricte gospodarcze (np. rolnictwo).
Według źródeł dochodów funduszy celowych rozróżnić można fundusze:
– a) oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego, takich jak podatki, opłaty, składki,
– b) bazujące na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów,
– c) zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowymi, czego wyrazem są transfery wewnątrz systemu finansów publicznych.
W praktyce występują fundusze o zróżnicowanych źródłach zasilania. Udział dobrowolnych wpłat na rzecz publicznych funduszy celowych uzależniony jest od tego, czy system finansowy danego kraju przewiduje także inne możliwości dobrowolnego przekazywania pieniędzy na cele o wysokiej użyteczności publicznej (społecznej). Funkcję taką mogą pełnić różnego rodzaju fundacje. Mogą one powstawać i działać przy jednostkach sektora publicznego, np. uniwersytetach, szpitalach, lub jako instytucje prywatne. Zagadnienia fundacji nie będę jednak rozważać w tym miejscu, poprzestając na konstatacji, że rozwinięty system fundacji jest poważną konkurencją dla publicznych funduszy celowych opartych na dobrowolnych wpłatach ludności i podmiotów gospodarczych.
Z przedstawionego przeglądu dziedzin, w których mogą być zastosowane publiczne fundusze celowe, wynika, że fundusze te mogą funkcjonować praktycznie wszędzie. Obserwację tę postaram się zilustrować istniejącymi rozwiązaniami polskimi w drugiej części pracy. O stopniu wykorzystania funduszy celowych w ramach systemu finansów publicznych musi decydować kryterium racjonalności gromadzenia i wykorzystywania środków publicznych.
Leave a reply