W literaturze przedmiotu można spotkać wiele podziałów długu publicznego. H. Dalton rozróżnia „dług produktywny” i „dług martwy”. Pierwszemu odpowiadają aktywa, drugiemu zaś nie1.
Istotą zaciągania przez władze publiczne pożyczek, których skutkiem jest dług publiczny, jest równoważenie budżetu w sytuacji, kiedy władze publiczne albo nie mogą, albo nie chcą zwiększać ciężarów podatkowych, ale jednocześnie nie ma woli tub szans dokonania cięć w wydatkach. Z tego względu cechą pożyczek zaciąganych przez władze publiczne powinna być dobrowolność decyzji podmiotów, które pożyczają władzom publicznym pieniądze. Nie zawsze jednak tak się dzieje, co wypacza sens długu publicznego. Przyjmując zatem kryterium dobrowolności wyróżnia się:
– dług publiczny dobrowolny,
– dług publiczny przymusowy.
W tym ostatnim przypadku zaciąganie pożyczek ma w istocie charakter zbliżony do podatków albo wręcz jest podatkiem. Ze względu na to, że zaciąganie pożyczek w ostateczności i tak obciąża podatników, powstają następujące pytania: (a) Kogo? (b) W jakim stopniu? (c) Kiedy? Do spraw tych powrócę, tym bardziej, że w teorii długu publicznego stawia się tezę, że jeśli chodzi o ciężary ponoszone przez społeczeństwo, to w ostateczności, w dłuższej perspektywie, nie ma istotnych różnic, czy ciężary te przyjmują postać podatków, czy też mają charakter pożyczek.
Dla rozpoznania przyczyn i skutków zadłużenia publicznego istotny jest podział długu na:
– globalny dług publiczny,
– wewnętrzny (krajowy) dług publiczny,
– zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny.
Rodzaje długu publicznego cz. II
Podział długu publicznego na dług wewnętrzny i dług zewnętrzny jest istotny zarówno przy zaciąganiu pożyczek przez władze publiczne, jak i przy spłacie rat kapitałowych oraz odsetek. W wyniku pożyczkowej aktywności państwa w układzie kraj-zagranica następuje redystrybucja dochodów z tytułu kosztów obsługi długu. Stąd też ważne jest, czy ponoszone przez władze publiczne (podatnika) koszty są dochodem podmiotów krajowych – np. banków komercyjnych, inwestorów instytucjonalnych (funduszy powierniczych), gospodarstw domowych – czy zagranicznych. Dochody te mogą sprzyjać wzrostowi gospodarczemu, gdyż tworzą popyt w gospodarce, w przypadku banków zwiększają ich siłę finansową (kredytową). Z drugiej jednak strony, władze publiczne przy zaciąganiu pożyczek mogą się kierować wyłącznie kryterium ceny pozyskania pożyczki, a ta może być korzystniejsza w przypadku pożyczek zagranicznych. Władze publiczne – przewidując różnorakie skutki publiczne – stoją więc wobec dylematu: pożyczać na krajowych rynkach finansowych czy też pożyczać za granicą. W rozstrzyganiu tego dylematu konieczne jest także uwzględnienie możliwości pożyczkowych krajowych rynków finansowych. Przyjmując kryterium czasu rozróżnia się:
– dług krótkoterminowy (płynny),
– dług długoterminowy (fundowany).
Zaciąganie długu krótkoterminowego może wynikać z przejściowych trudności płatniczych władz publicznych. Ich powodem mogą być np. rozbieżność w czasie między wpływami dochodowymi a bezwzględnie koniecznymi wydatkami (wydatki sztywne). Jeżeli spłata długu następuje przed upływem roku fiskalnego, to możemy stwierdzić, że zaciąganie pożyczek miało charakter – nazwijmy to tak – techniczny. Określenie to jest wielce umowne, gdyż operacje państwa na krótkoterminowym rynku pożyczkowym powiązane są z regulowaniem dopływu pieniądza do gospodarki. Operacje takie, jak już wiemy, określa się mianem: operacje otwartego rynku.
Leave a reply