Dla nauki o finansach publicznych podstawowe znaczenie ma kategoria dobra publicznego. To właśnie istnienie tego rodzaju dobra jest przyczyną gromadzenia funduszy publicznych, koniecznych do finansowania procesów tworzenia dóbr publicznych (budowa dróg, lotnisk, portów morskich), jak też finansowania eksploatacji urządzeń publicznych.
W związku z powyższym powstaje zasadnicze pytanie, czym jest dobro publiczne. Odpowiedź nie jest prosta, a w literaturze przedmiotu występują znaczne kontrowersje. Wynikają one m.in. stąd, że na podstawie fizycznych cech dóbr nie zawsze można przeprowadzić ich podział na publiczne i prywatne. Istnieją pewne rodzaje dóbr, które mają charakter wyłącznie publiczny. Są to: powietrze, rzeki, jeziora, morza, parki narodowe itp. Znaczna część dóbr z punktu widzenia cech fizycznych może być i dobrem prywatnym, i dobrem publicznym. Na przykład energia elektryczna może być wykorzystywana do zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego oraz do oświetlenia ulic: lekarstwa mogą być używane w prywatnych i publicznych szpitalach. Przykładów takich jest wiele.
Wobec tego, jakie kryteria decydują o tym, czy dane dobro ma charakter publiczny, czy prywatny? Najczęściej stosowanymi kryteriami są:
– kryterium użyteczności (kryterium społeczne),
– kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne).
Według pierwszego kryterium występuje zasadnicza różnica między korzyściami, które daje dobro prywatne, i korzyściami osiąganymi z dóbr publicznych. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby, niekiedy do kilku osób. Co więcej, jeżeli dana osoba używa dobra prywatnego, np. samochodu, to jest ono niedostępne dla innych osób. Inaczej jest w przypadku transportu publicznego. W dostępie do dóbr prywatnych występuje zjawisko rywalizacji między użytkownikami danego dobra8. W dostępie do dóbr publicznych rywalizacja obywateli nie istnieje w tym sensie, że fakt korzystania jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka. Przykładem mogą być parki publiczne, jeziora, drogi publiczne, powietrze itp.
Leave a reply