Jeżeli zatem zgodzimy się z tezą, że decyzje dotyczące podstawowych rodzajów dochodów władz publicznych, czyli podatków, muszą być rozstrzygane przez centralne władze państwowe, to powstaje pytanie, jak zapewnić finansowe podstawy działalności władz samorządowych. Chodzi przy tym o względnie trwałe podstawy finansowe, bo tylko one gwarantują skuteczną działalność władz publicznych i efektywne wydatkowanie środków publicznych. Stworzenie trwałych podstaw finansowych można osiągnąć przez:
– 1. Ustalenie udziałów władz samorządowych w dochodach władz państwowych: udziały te muszą być chronione ustawowo i powinny obowiązywać przynajmniej w średnich okresach.
– 2. Ustanowienie dodatków do podatków państwowych na powszechnie obowiązujących zasadach, co daje władzom samorządowym pewność dochodów, a jednocześnie nie narusza zasad równości ciężarów podatkowych podmiotów gospodarczych.
– 3. Oddanie do wyłącznej dyspozycji władz samorządowych pewnych rodzajów podatków, zwanych najczęściej podatkami lokalnymi, które regulowane są przez władze centralne. Możliwe jest przy tym pewne delegowanie uprawnień podatkowych na rzecz władz samorządowych, przejawiające się np. w możliwości stosowania zniżek stawek podatkowych, ulg i zwolnień podatkowych. Znaczenie podatków lokalnych dla podstaw finansowych władz samorządowych jest uzależnione od rodzaju podatku, a ściślej od wydajności źródeł oraz od zmienności podstawy opodatkowania.
– 4. Ustalenie zobiektywizowanych kryteriów zasilania finansowego władz samorządowych przez władze państwowe w formie dotacji. Przez zobiektywizowane kryteria należy rozumieć taki przydział środków pieniężnych przez władze państwowe, który ograniczyłby pole dowolności w zasilaniu finansowym. Cel ten można osiągnąć np. przez zastosowanie zobiektywizowanych miar potrzeb zbiorowości lokalnych, takich jak, liczba mieszkańców, struktura wiekowa ludności, liczba młodzieży uczącej się. zapadalność na choroby, stan środowiska naturalnego, stan infrastruktury itp. (Problem poziomu zasilania władz samorządowych przez władze państwowe szerzej omówię w ramach rozdziału 8, przy okazji rozważań o efektywności wydatków publicznych.)
– 5. Wyposażenie władz samorządowych w określony majątek (w warunkach transformacji systemu finansów publicznych w Polsce chodzi o komunalizację mienia państwowego), który może być istotnym źródłem zasilania finansowego zbiorowości lokalnych. Chodzi o dwa rodzaje dochodów majątkowych: (a) dochody z praw majątkowych (czynsze, dywidendy itp.), (b) dochody ze sprzedaży składników majątku związków publicznoprawnych. W tym ostatnim przypadku trzeba brać pod uwagę sprzeczność interesów doraźnych z interesami długoterminowymi. Chodzi o to, że nadmierna aktywność w pozbywaniu się majątku przez władze samorządowe prowadzi, co prawda, do zwiększania bieżących dochodów bez konieczności wprowadzania dodatkowych podatków lub zaciągania pożyczek, ale osłabia siłę dochodową jednostek lokalnych w dłuższej perspektywie. Z tych właśnie względów władze państwowe mogą ograniczać swobodę w zakresie sprzedaży majątku np. gminy. Polegać to może na akceptacji lub zanegowaniu decyzji o sprzedaży majątku gminy przez organ władz państwowych (np. wojewodę).
Leave a reply