Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega na tym, że w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części produktu krajowego brutto. Wydatki publiczne stanowią więc kluczowy element administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów w gospodarce. Mechanizm ten musi współistnieć z rynkowym mechanizmem alokacji zasobów przynajmniej w takim zakresie, w jakim niemożliwe jest zastosowanie mechanizmu rynkowego, a więc w przypadku potrzeb wspólnych, które – ze względu na ich cechy fizyczne – muszą być zaspokojone w sposób kolektywny. W pewnym obszarze istnieje możliwość alternatywnego zastosowania mechanizmu rynkowego albo mechanizmu administracyjnego. Przykładem mogą być usługi zdrowotne i usługi edukacyjne.
Ekonomiczne znaczenie wydatków publicznych ściśle wiąże się także ze sposobem pozyskiwania środków. Typowym zachowaniem się władz publicznych w zaspokajaniu popytu na środki pieniężne (dochody) jest przymus administracyjny. Również administracyjny jest mechanizm alokacji tych środków, gdyż decyzje o przeznaczeniu zgromadzonych dochodów podejmowane są w trybie administracyjnym, nie są decyzjami rynkowymi. W tej sytuacji, jeżeli nawet przyjmiemy założenie o nieuchronności wydatków publicznych i o ich pożytecznych – w ostateczności – skutkach, to musimy jednak zauważyć, że wydatkowanie środków publicznych ma specyficzne cechy. Należy do nich zaliczyć w szczególności:
– 1) arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych,
– 2) niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych,
– 3) niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne,
– 4) „wypychanie” zasobów poza obieg stricte gospodarczy.
Niebezpieczeństwo marnotrawienia środków publicznych
Arbitralność decyzji o wydatkowaniu środków publicznych tkwi w samej naturze administracyjnego mechanizmu alokacji zasobów. Jej skutkiem może być lepsze lub gorsze dostosowanie wydatków publicznych do potrzeb społecznych. Stopień arbitralności decyzji alokacyjnych może być ograniczony przez wprowadzanie zobiektywizowanych kryteriów przeznaczania środków publicznych na poszczególne cele, ale wyeliminowanie czynnika arbitralności jest niemożliwe. Wynika to także z faktu, że decyzje alokacyjne podejmowane w ramach mechanizmu administracyjnego podlegają też presji politycznej, wywieranej przez różne grupy interesów.
Niebezpieczeństwo marnotrawienia środków publicznych, przez nadmierną rozrzutność gestorów funduszy publicznych, wynika także ze sposobu pozyskiwania pieniędzy publicznych. Alokacja ta nie jest poddawana weryfikacji ekonomicznej, tak jak to się dzieje w przypadku mechanizmu rynkowego. Z tych właśnie powodów możliwe są sytuacje „przefinansowania” pewnych dziedzin działalności, zadań publicznych, konkretnych projektów itd. Weryfikacja sposobu zużytkowania środków publicznych dokonywać się może jedynie przez administracyjne procedury. Ich ścisłe przestrzeganie może zresztą, paradoksalnie, prowadzić do marnotrawienia środków publicznych. Przykładem jest wadliwy system planowania wydatków publicznych i bezkrytyczne wykonywanie tych planów nawet wtedy, gdy rzeczywiste potrzeby publiczne różnią się od przyjętych w planach. W gospodarowaniu środkami publicznymi dość powszechnie znane jest zjawisko wydawania pieniędzy pod koniec roku fiskalnego, gdyż ich niewydanie groziłoby przyznaniem mniejszych środków publicznych w następnym roku fiskalnym.
Leave a reply