Istotny wkład w systematykę i opis teorii finansów publicznych wniósł amerykański ekonomista James M. Buchanan. Teorie finansów publicznych wiąże on – co zresztą nie jest odkrywcze
– z teorią państwa. W teorii organicznej instytucja państwa jest integralnym elementem społeczeństwa. Jeśli tak, to państwo działa – głównie przez wydatki
– w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa. Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej użyteczności (.social utility) lub ogólnego dobrobytu (generał we !farę).
To co jest charakterystyczne dla wielu epigonów Keynesa, tzn. konstruktywny charakter działalności państwa, obecne jest także w poglądach Buchanana. Kluczowym elementem teorii finansów publicznych opartej na teorii organicznej państwa jest przekonanie, że przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność pieniężnych środków publicznych. Ma to się odbywać przez takie kształtowanie dochodów publicznych, głównie z podatków, oraz takie alokowanie środków budżetowych, aby korzyści odniesione przez społeczeństwo z wydatkowania publicznego przekroczyły negatywne skutki ciężarów podatkowych.
Trudno odmówić atrakcyjności tej teorii finansów publicznych, jeżeli weźmie się pod uwagę, że jej głównym założeniem jest większy efekt dla społeczeństwa niż poniesione przez nie ciężary podatkowe. Problem polega jednak na tym, że teoria ta jest nazbyt ogólna i jako taka jest eleganckim modelem zachowania się państwa wobec gospodarki i społeczeństwa. Istnieje jednak konieczność odpowiedzi na kilka pytań:
– 1) w jaki sposób mierzyć społeczną użyteczność wydatków publicznych, zwłaszcza że „użyteczność” podlega ocenom subiektywnym,
– 2) jeśli jednak trudność ta zostałaby pokonana, to czy jest możliwe harmonijne kształtowanie ciężarów podatkowych, jeśli weźmie się pod uwagę ich konfliktogenny charakter,
– 3) czy jest możliwe kształtowanie wydatków budżetowych zgodnie z kryterium maksymalizacji użyteczności społecznej lub ogólnego dobrobytu, jeśli uwzględni się fakt silnego zantagonizowania celów i zadań, na które przeznaczane są wydatki publiczne.
Leave a reply