Na początku niniejszego rozdziału stwierdziłem, że kluczowe kwestie związane z wydatkami publicznymi sprowadzają się do kształtowania ich bezwzględnej wielkości, wielkości relatywnej oraz ich wewnętrznej struktury. Wobec wspomnianych wyżej trudności z stosowaniem kryteriów efektywnościowych powstaje pytanie, w jaki sposób kształtować wydatki publiczne, aby ich wielkość i struktura nie naruszały zasad racjonalności. Przed podjęciem próby kształtowania wydatków publicznych konieczne jest określenie, jakie cele i zadania społeczne oraz gospodarcze mają być finansowane z wydatków publicznych. Rozstrzygnięcia te wynikają z realizowanej przez władze publiczne doktryny społeczno-gospodarczej, z programu rządzącej partii itd. Jeśli sprawy te są już wyjaśnione, to wielkość wydatków publicznych i tak zależy w ostateczności od stanu gospodarki, a ściślej od tego, w jakim stopniu gospodarka ta może być obciążona wydatkami publicznymi. To z kolei jest uzależnione od wydajności podatkowej, czy szerzej dochodowej, społeczeństwa i gospodarki oraz od możliwości zaciągania pożyczek przez władze publiczne.
W każdym razie podstawowym narzędziem kształtowania wydatków publicznych jest ich planowanie. Stwierdzenie to niewiele jednak wnosi do naszych rozważań poza tym, że wszelka racjonalna działalność człowieka musi podlegać planowaniu. Konieczność planowania wydatków publicznych wynika z samej natury gospodarki środkami publicznymi, która wymaga przyjęcia ex antę i planowanych dochodów, i planowanych wydatków, najczęściej w formie ustawy. Plany wydatków publicznych stanowią integralną część budżetu państwa, budżetów samorządowych, publicznych funduszy celowych.
Metody kształtowania wydatków publicznych – aspekt makroekonomiczny cz. II
Kształtowanie wydatków publicznych dokonuje się – oczywiście – przez planowanie, ale jest ono tylko zewnętrzną formą tego procesu. W istocie chodzi o to, co jest podstawą kształtowania wydatków publicznych, a więc jakie szczegółowe kryteria można zastosować oraz jak te kryteria mają się do podstawowego kryterium, którym zawsze jest efektywność wykorzystania środków publicznych.
Rozważając ten problem musimy pamiętać o bagażu przeszłości, który niekiedy jest balastem ograniczającym możliwości kształtowania wydatków. Z tego właśnie względu jedną z możliwych metod kształtowania wydatków publicznych jest metoda historyczna, zgodnie z którą wydatki publiczne danego okresu fiskalnego są zdeterminowane poziomem i strukturą wydatków publicznych w okresach poprzednich. Ten sposób kształtowania wydatków ma tę słabą stronę, że petryfikuje ich strukturę, która nie musi być najlepsza z punktu widzenia efektywnego wykorzystania środków publicznych. Co więcej, przy zmieniającej się rzeczywistości, a więc zmieniających się potrzebach i preferencjach obywateli, społeczności lokalnych i całego społeczeństwa, stosowanie historycznej metody kształtowania wydatków publicznych musi być podważone właśnie z punktu widzenia ich racjonalnego wykorzystania.
Z tych to powodów znacznie doskonalsza, choć trudniejsza do zastosowania, jest metoda kształtowania wydatków w zależności od potrzeb. Trudność polega na tym, że potrzeby są nieograniczone, a wielkość środków publicznych, które mogą być przeznaczone na zaspokojenie tych potrzeb, zawsze jest ograniczona. Stopień uporania się z tą trudnością zależy od możliwości podatkowych (dochodowych) gospodarki i społeczeństwa, czyli od sum, które mogą być przejęte przez władze publiczne, oraz – na co już zwracałem uwagę – od możliwości zaciągania pożyczek. Zastosowanie metody kształtowania wydatków publicznych w zależności od potrzeb ma wiele zalet, z kolei trudności nie polegają wyłącznie na nieograniczoności potrzeb, lecz także na tym, że wyrażanie preferencji obywateli jest poddawane silnym wpływom psychologicznym. Prowadzi to do rywalizacji poszczególnych obywateli, społeczności lokalnych i społeczności regionalnych o pozyskanie środków publicznych.
Leave a reply