Okresu, w którym obowiązywała ortodoksyjna teoria finansów publicznych, nie można dokładnie sprecyzować. Wynika to nawet z naszych rozważań, gdyż nietrudno zauważyć, że niektóre szkoły finansów publicznych nakładają się w czasie. Zdaniem J. Zajdy, ortodoksyjna teoria finansów publicznych, podporządkowana skarbowemu punktowi widzenia, dominowała przez cały XIX wiek do pierwszej wojny światowej i przez okres powojennej odbudowy aż do wielkiego kryzysu lat 1929-193515. Ortodoksyjna teoria finansów publicznych zaleca, aby budżet państwa był jak najmniejszy. Podwaliny tej doktryny stworzył, jak już zaznaczyłem wcześniej, J.B. Say. Według niego, podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego, lecz także ze społecznego (ekonomicznego) punktu widzenia16. Korzystny wpływ małego budżetu na gospodarkę trafnie określił A. Krzyżanowski: „rozmiary kapitalizacji są uwarunkowane w pierwszym rzędzie wielkością wydatków publicznych. Znaczne wydatki państwa podwyższają stopę procentową, zmniejszają wysokość płac i innych dochodów. […] Ograniczenie wydatków państwowych sprzyja umiarkowanej zwyżce cen i płac”17. Koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on być tworzony tylko do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej.
W świetle doktryny ortodoksyjnej budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony i, co godne podkreślenia, stale zrównoważony1 s. To ostatnie żądanie z dzisiejszej perspektywy jest tak skrajne, że aż nierealistyczne wobec olbrzymiej ilości operacji dochodowo-wydatkowych rządu i zachodzących między nimi rozbieżności w czasie. Dla ortodoksyjnej teorii finansów publicznych charakterystyczne jest poszukiwanie podobieństw między gospodarstwem domowym oraz przedsiębiorstwem prywatnym a gospodarstwem publicznym. Według ortodoksyjnych fiskalistów w odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych (zdecydowanie negatywnych) w przypadku wydawania przez rząd sum większych niż zostały zgromadzone. W skrajnej postaci poglądy ortodoksyjnych fiskalistów dopuszczały w przypadku takich praktyk nawet karanie osób odpowiedzialnych śmiercią. Zasada równoważenia budżetu była bezwzględnie przestrzegana w Anglii przez wieloletnigo kanclerza skarbu w drugiej połowie XIX wieku W.E. Gladstone’a (1809-1898). Z działalności tego wybitnego finansisty można wnioskować, że konserwatywne poglądy fiskalne nie były przeszkodą w nowoczesnym podejściu do wielu innych kwestii politycznych, społecznych i gospodarczych. Gladstone należał do wybitnych mężów stanu, a jego zasługi dla rozwoju cywilizacji są imponujące. Rozszerzył on np. prawo wyborcze na robotników rolnych, wprowadził obowiązek powszechnej oświaty, był przeciwnikiem kolonializmu i imperializmu19.
Leave a reply