Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie ma więc istotne znaczenie praktyczne i musi być uwzględniony przy budowie systemu podatkowego, polityce podatkowej, kształtowaniu stanu finansów publicznych itd. (Zagadnienia te będą rozważane jeszcze w dalszej części pracy.) W tym miejscu podkreślmy, że konieczne jest zachowanie właściwych proporcji między podatkami bezpośrednimi a podatkami pośrednimi. Proporcje te są ważne ze względu na przestrzeganie elementarnych zasad opodatkowania, jak też realizację fiskalnej funkcji podatków, czyli zaspokojenie popytu państwa na pieniądz.
Przy okazji podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie ujawniają się sprzeczności, jakie tkwią w daninach publicznych. W tym przypadku polegają one na sprzecznościach między zasadą sprawiedliwego rozłożenia ciężaru podatkowego, co lepiej realizuje się za pomocą podatków bezpośrednich, a interesem fiskalnym państwa, któremu lepiej służą podatki pośrednie. Te ostatnie są bowiem znacznie pewniejszym, stabilnym i systematycznym źródłem zasilania rachunków publicznych w pieniądz. Wadą podatków pośrednich jest to, że łatwiej je przerzucać na inne podmioty, co sprzyja istotnym deformacjom w rozkładaniu ciężarów publicznych w stosunku do zakładanego przez państwo i akceptowanego przez społeczeństwo modelu.
Kolejny podział podatków jest związany z władztwem podatkowym. Według tego kryterium podatki dzielą się na:
– podatki nakładane przez państwo,
– podatki nakładane przez władze samorządowe.
Z historii podatku wiemy, że podatek – zwłaszcza w ostatnich wiekach – łączony jest z instytucją państwa. Ze względu na konsekwencje nakładania podatków na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na ogół realizuje się regułę, że podstawowe rodzaje podatków są kształtowane przez władze państwowe. Jest to również wyrazem dążności władz publicznych do respektowania elementarnych zasad podatkowych, w tym zwłaszcza zasady powszechności i zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych. W pewnym, raczej niewielkim, zakresie władztwo podatkowe przysługuje także władzom samo rządowym. Jednak zakres tego władztwa jest regulowany ustawowo, czyli przez władzę państwową. Ewentualne uchwalanie podatków przez władze samorządowe może być obwarowane zgodą mieszkańców, na których podatek będzie nakładany, wyrażonej np. w referendum.
Z podziałem podatków na podatki państwowe i podatki samorządowe wiąże się podział na:
– podatki centralne,
– podatki regionalne,
– podatki lokalne.
Podział podatków według źródeł pochodzenia
Podział ten, oparty jest na kryterium terytorialnym: informuje, jakie podatki zasilają szczebel centralnych władz publicznych, jakie podatki są domeną władz szczebla regionalnego (krajowego, stanowego itp., w zależności od struktury władzy administracyjnej danego państwa), a jakie domeną władz lokalnych.
W klasyfikacji podatków ważny jest także ich podział według podmiotowych źródeł pochodzenia. Podział ten jest istotny w różnego rodzaju analizach, potrzebnych np. do ustalania rzeczywistego obciążenia podatkowego. Przyjmując kryteria stosowane w Systemie Rachunkowości Społecznej (SNA/ESA) można wyróżnić podatki płacone przez:
– sektor przedsiębiorstw niefinansowych,
– sektor instytucji finansowych,
– sektor gospodarstw domowych,
– sektor zagranicy.
Podział podatków według źródeł pochodzenia może być pogłębiony przez stosowanie bardziej szczegółowych kryteriów. Jednym z nich może być kryterium własności, istotne wtedy, gdy w danym kraju istnieje silny sektor przedsiębiorstw publicznych (państwowych). Innym szczegółowym kryterium podziału podatków, a ściślej obciążeń podatkami, jest kryterium działów gospodarki narodowej, gałęzi, branż itp. Wszystko zależy od celów poznawczych i zastosowanych analiz podatkowych.
Leave a reply