W krajach wysoko i średnio rozwiniętych, o ustabilizowanej gospodarce, dług publiczny jest zjawiskiem powszechnym, utrzymującym się przez dziesięciolecia. Pewną ilustracją tego zjawiska są dane zawarte w tablicy 12.
Prawdą jest też, że z perspektywy połowy lat dziewięćdziesiątych procesy narastania zadłużenia publicznego stają się podstawą wielu krytycznych ocen ekonomistów i polityków, co może skłaniać rządy do podejmowania prób chociażby powstrzymania wzrostu długu publicznego. Rezultaty tych wysiłków są różne, a walka z ograniczaniem zadłużenia władz publicznych, zwłaszcza państwowych, nie daje zadowalających rezultatów. Na tym tle rodzą się następujące kardynalne pytania:
– 1. Czy występowanie długu publicznego jest czymś nieuchronnym?
– 2. Jakie są przyczyny powstawania długu publicznego?
Na obecnym etapie rozważań o finansach publicznych próba odpowiedzi na te pytania jest już łatwiejsza. Wyróżnić można następujące przyczyny powstawania długu publicznego:
– a) uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny:
– b) okresy wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych,
– c) realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego:
– d) osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych: teoretycznym uzasadnieniem takiej polityki jest teza o neutralności długu publicznego dla gospodarki i społeczeństwa: jeżeli przyjąć, że teza ta jest prawdziwa, to dla rządu znacznie korzystniejsze jest zaciąganie pożyczek niż nakładanie nowych podatków:
– e) wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.
Przyczyny powstawania długu publicznego cz. II
Zagadnienie szczegółowych przyczyn powstawania deficytu budżetowego rozważaliśmy w poprzednim rozdziale (rozdział 9): przypomnę więc tylko, że deficyt budżetowy jest różnicą między strumieniami wydatków a strumieniami dochodów, że dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego) oraz że na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy może powstawać właśnie z konieczności obsługi długu publicznego. Stąd też pewna część ściąganych podatków (dochodów) budżetowych musi być wydatkowana na cele nie przynoszące podatnikom korzyści, gdyż nie jest związana z realizacją funkcji, celów i zadań władz publicznych. Z tego punktu widzenia wydatki władz publicznych na obsługę długu publicznego noszą znamiona wydatków jałowych. Utrudniają one znacznie alokację środków publicznych, gdyż – jak pamiętamy – wydatki na obsługę długu publicznego zaliczyliśmy do tzw. wydatków sztywnych, co oznacza, że obszar swobody decyzji w procesie alokacji jest ograniczony.
Deficyt budżetowy przeobrażający się w dług publiczny na większą skalę występuje w okresach wojen i głębokich kryzysów gospodarczych. Wojny wymagają ogromnych wydatków, których nie są w stanie pokryć dochody zwyczajne, stąd też rządy albo zmuszone są do bezpośredniej emisji pieniądza urzędowego, co niechybnie wywołuje inflację, albo też muszą pożyczać od społeczeństwa, podmiotów gospodarczych, od rządów obcych państw lub na zagranicznych rynkach finansowych. W tym ostatnim przypadku zabiegi rządu o uzyskanie pożyczek na ogół kończą się niepowodzeniem wobec dużego stopnia ryzyka.
Leave a reply