Na poziom zaspokajania potrzeb ludzkich znaczący wpływ wywiera także państwo oraz władze samorządowe: wynika to z naturalnych cech niektórych potrzeb, jak też ze świadomej polityki społecznej i kulturalnej prowadzonej przez władze publiczne.
Naturalne cechy niektórych potrzeb powodują, że nie mogą one być zaspokajane inaczej niż w sposób zbiorowy: przykładami takich potrzeb są: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwowa, ochrona sanitarna, oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych itp. Cechą charakterystyczną tego rodzaju potrzeb jest to, że ich odbiorcą jest społeczeństwo jako całość lub grupa osób (np. wspólnota gminna, wspólnota regionalna).
Zaspokajanie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących: oznacza to, że w warunakch gospodarki pieniężnej konieczne są określone fundusze na sfinansowanie procesu zaspokajania potrzeb zbiorowych. Ponieważ władze publiczne nie mają, w zasadzie, możliwości tworzenia dochodów na sfinansowanie procesów gospodarczych związanych z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych, zmuszone są sięgać do dochodów innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i – ewentualnie – zagranicy.
Z powyższego wynika, że zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwości zaspokojenia potrzeb indywidualnych. Wyłania się stąd istotna kwestia zakresu (rozmiarów) potrzeb zbiorowych lub – ściślej – potrzeb finansowanych z funduszy publicznych. Ranga tej kwestii jest tym większa, że w rzeczywistości gospodarczej i społecznej pewna część potrzeb indywidualnych charakteryzuje się tym, że są one lub mogą być finansowane z funduszy publicznych (zbiorowych). Innymi słowy, w przypadku części potrzeb to nie ich naturalne (fizyczne) cechy decydują o sposobie zaspokojenia, lecz ważne inne względy społeczne i/lub ekonomiczne. Do takich potrzeb można np. zaliczyć: potrzeby oświatowe, zwłaszcza na poziomie podstawowym, podstawowe potrzeby zdrowotne, niektóre potrzeby kulturalne. Wybór zakresu i rodzajów potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy publicznych, jest wypadkową wielu czynników, w tym zwłaszcza:
– istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego,
– realizowanej doktryny społecznej,
– poziomu rozwoju ekonomicznego kraju, poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa.
Potrzeby zaspokajane z funduszy publicznych mają pewne specyficzne cechy
Obserwacja sposobu zaspokajania potrzeb, prowadzona zarówno w przekroju czasowym jak i przestrzennym, prowadzi do konkluzji, że zakres i rodzaje potrzeb finansowanych z funduszy publicznych podlegają istotnym zmianom. Wywołuje to problemy związane ze szczegółowymi kryteriami wyboru, który musi być dokonany przez społeczeństwo i władze publiczne, konsekwencje tego wyboru dla różnych grup społecznych, dla gospodarki itd.
Potrzeby zaspokajane z funduszy publicznych mają pewne specyficzne cechy. W literaturze zwraca się uwagę na fakt, że potrzeby wspólne (ogólnospołeczne) odczuwane są przez społeczeństwo bardziej ex post niż ex antę5. Przesądza o tym charakter tych potrzeb, np. obrony narodowej czy bezpieczeństwa publicznego. W przypadku tych potrzeb obywatele uważają za zbędne ponoszenie ciężarów dopóty, dopóki bezpieczeństwo ich nie jest zagrożone lub naruszone. Alokacja pieniężnych środków publicznych na te dziedziny może więc być niepopularna, gdyż nie wszyscy obywatele w jednakowym stopniu postrzegają konieczność zaspokajania i finansowania tych potrzeb zbiorowych. Warto też zaznaczyć, że tak istotny dla finansów publicznych podział potrzeb na indywidualne i zbiorowe niekiedy jest kwestionowany. Zdaniem niektórych teoretyków, kategoria potrzeb zbiorowych (wspólnych) w ogóle nie istnieje. Społeczeństwo lub państwo nie ma własnych potrzeb. Są tylko i wyłącznie potrzeby jego obywateli. Potrzebę należy traktować więc in abstracto, jako zjawisko właściwe jednostce. Podziału potrzeb na indywidualne i zbiorowe dokonuje się tylko ze względu na sposób ich zaspokajania6. Niektóre potrzeby ze względu na ich cechy fizyczne (np. ochrona sanitarna społeczeństwa) mogą być zaspokajane tylko zbiorowo, inne mogą być zaspokajane indywidualnie lub zbiorowo (np. potrzeby zdrowotne, potrzeby oświatowe), jeszcze inne wyłącznie indywidualnie.
Są jednak autorzy, wedle których faktu występowania potrzeb zbiorowych nie da się zakwestionować7. Istnienie potrzeb państwa, społeczeństwa, jego elementów (np. zbiorowości lokalnych) jest zjawiskiem obiektywnym, a ich niezaspokojenie zagraża egzystencji społeczeństwa (np. obrona narodowa, ochrona środowiska naturalnego) i państwa (np. niewydolna administracja). O istnieniu potrzeb zbiorowych decyduje więc obiektywny fakt istnienia społeczeństwa oraz instytucji, które są jego wytworem (np. państwa, władz samorządowych).
Leave a reply