Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej. Alokacja zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem (władzami publicznymi):
– zadaniami publicznymi,
– zadaniami społecznymi.
Realizacja przez państwo wymienionych zadań jest konieczna, gdyż nie mogą one być zrealizowane za pomocą mechanizmu rynkowego.
Jeżeli chodzi o zadania publiczne, których wykonanie oznacza zaspokajanie potrzeb publicznych, to wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę ze względu na specyficzne, naturalne cechy tych potrzeb. Trudno byłoby bowiem na zasadach rynkowych organizować np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.
Realizacja zadań społecznych państwa i władz samorządowych jest wyrazem zaspokojenia indywidualnych potrzeb obywateli, które mogłyby być, ze względu na ich cechy fizyczne, zaspokajane na zasadach rynkowych. Ten sposób rodziłby jednak wiele niebezpieczeństw, których źródłem jest niesprawność mechanizmu rynkowego.
W kontekście analizy istoty alokacyjnej funkcji finansów publicznych należy wyróżnić trzy rodzaje niesprawności mechanizmu rynkowego:
– 1. Nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek (obywateli), co ograniczałoby dostęp pewnej ich liczby do dóbr, gdyby były one alokowane na zasadach rynkowych (np. oświata, ochrona zdrowia).
– 2. Pełna swoboda wyboru obywatela, którą gwarantuje mechanizm rynkowy, mogłaby wyrządzić szkodę i obywatelowi, i społeczeństwu. Gdyby wszystkie dobra były alokowane przez rynek, nie byłoby gwarancji, że dany obywatel będzie skłonny kupować określony rodzaj dóbr, np. kupować usługi oświatowe czy usługi zdrowotne, gromadzić oszczędności na starość. Prawdopodobnie grupy społeczne o niższych dochodach zrezygnowałyby z niektórych dóbr, gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb. W takich sytuacjach państwo i samorządy wymuszają pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatnie lub za częściową odpłatnością dobra i usługi ważne dla normalnej egzystencji i rozwoju człowieka.
– 3. Dla przedsiębiorstw prywatnych, dominujących w gospodarce rynkowej, podstawowym kryterium działania jest zysk, tymczasem ich działalność wywołuje tzw. efekty uboczne (np. skażenie środowiska naturalnego, obciążenie sieci komunikacyjnej). Państwo wprawdzie próbuje obciążać poszczególne przedsiębiorstwa kosztami tych ubocznych efektów, ale w procesie tym napotyka istotne trudności. Niejednokrotnie ustalenie stopnia odpowiedzialności za skażenie środowiska jest trudne. Zmusza to państwo do alokacji pewnej części zasobów publicznych na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Wypada zauważyć, że mechanizm rynkowy jest prawie idealnym sposobem zaspokajania potrzeb prywatnych (indywidualnych). Konsument chętnie będzie płacił za dane dobro, jeżeli z tego zakupu osiągnie indywidualne korzyści, natomiast jeżeli korzyści płynące z takiego dobra dotyczą wielu obywateli czy całego społeczeństwa, to konsument nie będzie zainteresowany przeznaczeniem swoich dochodów na ten zakup. Oznacza to, że mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych. Do tego celu wykorzystuje się więc administracyjny mechanizm zaspokajania potrzeb zbiorowych, a podstawowym elementem tego mechanizmu są fundusze publiczne.
Skoro wiele osób korzysta z danego dobra publicznego, np. oświetlenia ulic, to najczęściej w niejednakowym stopniu. Stąd też próba urynkowienia tego rodzaju dóbr jest niemal niewykonalna, gdyż pojawia się bariera czysto techniczna: w jaki sposób ustalić cenę za korzystanie przez daną osobę z dóbr wspólnych.
Leave a reply