Władze publiczne zgłaszają bieżący oraz średnio- i długookresowy popyt na pieniądz. Bieżący popyt na pieniądz jest zaspokajany przez bieżące wpływy z tytułu podatków, z innych bezzwrotnych wpływów typu podatkowego (cła, opłaty) oraz z wpływów z tytułu praw majątkowych. Jeżeli nawet budżet państwa jest zrównoważony w roku fiskalnym, to występująca często rozbieżność w czasie między wpływami na rachunki władz publicznych a ponoszeniem wydatków zmusza państwo do zaciągania krótkookresowych pożyczek. Jeśli nawet pożyczki te zostaną spłacone w okresie roku fiskalnego, tak aby działania rządu nie naruszały ustawy budżetowej, to nie pozostaje to wcale bez skutków dla stanu finansów publicznych. Wyłaniają się bowiem kwestie: od kogo pożyczać, na jakich warunkach, w jakiej formie zaciągać pożyczki itd. W szczególności trzeba uwzględnić fakt, że nawet te krótkookresowe pożyczki, zapewniające władzom publicznym płynność finansową, pociągają za sobą koszty, które trzeba uwzględnić na etapie budowy budżetu, jeżeli ma on być zrównoważony zgodnie z ustawą budżetową.
Inaczej wygląda sytuacja, gdy władze publiczne decydują się na zaspokojenie popytu na pieniądz przez zaciąganie pożyczek w dłuższych okresach. Wyraża się to w niezrównoważeniu budżetu w okresach wieloletnich, czego skutkiem jest dług publiczny i jego wzrost.
Najogólniej biorąc, można wyróżnić dwie metody tworzenia siły nabywczej za pomocą wydatków nie mających pokrycia we wpływach podatkowych, czyli finansowania deficytu3:
– 1. Za pomocą kredytu bankowego udzielanego przez instytucję emitującą pieniądz (emisja pośrednia), np. zobowiązania skarbowego, na skutek czego powstaje niepokryty dług skarbowy w instytucji emisyjnej. W Polsce może to być kredyt udzielony przez NBP, którego źródłem jest emisja nowego pieniądza. Sposób ten jest znany w wielu krajach.
– 2. Przez powstawania zobowiązań płatniczych w związku z transakcjami (zakupami) podmiotów publicznych, które przejściowo są finansowane przez dostawców towarów i usług, a dopiero po pewnym czasie mogą być albo spłacone ze środków budżetowych, albo mogą powiększyć trwale dług publiczny. W Polsce w ostatnich latach takim przykładem są długi jednostek budżetowych (szkół, szpitali), których oddłużenie może nastąpić w trakcie roku fiskalnego (co się zdarzało) albo może przejść na lata następne jako forma długu publicznego wymuszonego przez niedostateczne zasilanie finansowe tych jednostek w okresie obowiązywania ustawy budżetowej.
Z powyższego wynika, że charakteryzując instrumenty zaciągania pożyczek przez władze publiczne trzeba wyraźnie rozróżnić:
– a) instrumenty krótkookresowe,
– b) instrumenty średniookresowe,
– c) instrumenty długookresowe.
Instrumenty zaciągania długu publicznego cz. II
Analizując instrumenty finansowania długu publicznego trzeba koniecznie rozróżnić dwa pojęcia, które powszechnie używa się zamiennie, traktując jako synonimy. Na gruncie teorii finansów tak jednak nie jest. Rozróżnienie takie jest ważne również dla teorii długu publicznego i praktycznej działalności polegającej na zarządzaniu długiem.
Nie wdając się w zbędne dyskusje terminologiczne, można stwierdzić, że w nauce finansów każdy kredyt jest pożyczką, natomiast nie każda pożyczka jest kredytem. Wynika stąd, że pożyczka jest pojęciem szerszym. Różnica między pożyczką a kredytem wynika z istoty współczesnego pieniądza, mechanizmu jego tworzenia, sposobu zabezpieczenia pieniądza itd. Kategoria współczesnego kredytu nierozerwalnie wiąże się z bankiem centralnym (emisyjnym) oraz z bankami komercyjnymi mającymi przywilej tworzenia pieniądza. Bank komercyjny może udzielić pożyczki w formie kredytu w wysokości znacznie przewyższającej posiadane zasoby. Występuje wówczas efekt mnożnikowy, a jego skala wynika z prowadzonej przez władze monetarne ekspansywnej lub restrykcyjnej polityki pieniężnej. Inaczej jest z podmiotami, których możliwości udzielania pożyczek ograniczają się do posiadanych środków pieniężnych. Jeżeli np. gospodarstwa domowe zakupują skarbowe papiery wartościowe, to w ten sposób udzielają państwu pożyczki, a nie kredytu. Podobna sytuacja występuje przy pożyczkach między państwami (rządami), zwłaszcza wobec autonomii – w stosunku do rządu – banku centralnego i zarzucenia przez skarb państwa bezpośredniej emisji pieniądza na potrzeby rządu. Pożyczki, a nie kredyty, występują wewnątrz sektora publicznego, np. między budżetem państwa a publicznym funduszem celowym. Rozróżnienie między pożyczką a kredytem bankowym (banku emisyjnego, banków komercyjnych) jest szczególnie ważne przy badaniu zjawiska monetyzacji deficytu budżetowego i długu publicznego.
Leave a reply