Przedstawione w rozdziale 1 rozważania wskazują na ścisły związek finansów publicznych z instytucją państwa. Ze związku tego wynika istotna zależność między pojmowaniem roli państwa w kształtowaniu procesów społecznych i gospodarczych a poglądami na rolę spełnianą przez finanse publiczne.
Instytucja państwa, tak jak i finanse publiczne, rozwinęła się w okresie przedkapitalistycznym, a nawet w starożytności (Egipt, Grecja, Cesarstwo Rzymskie), ale rozwój instytucji finansów publicznych zdeterminowany został przez rozwój stosunków towarowo-pieniężnych, który nastąpił wraz z powstaniem kapitalizmu.
Dla okresu starożytnego charakterystyczne było to, że państwo miało wiele dochodów z własności, a główne wydatki ponosiło na prowadzenie wojen i utrzymanie armii. Jednocześnie starożytne państwa korzystały w szerokim zakresie z naturalnych danin na rzecz państwa (historia danin będzie omówiona w rozdziale 6 poświęconym dochodom publicznym).
W średniowieczu oceny posługiwania się przez władców daninami dokonywano przede wszystkim z punktu widzenia moralnego. Chodziło o sprawiedliwe rozłożenie ciężarów, przy czym rozumiano przez to ekwiwalentne ponoszenie daniny w stosunku do otrzymywanego świadczenia. Poglądy takie można sformułować opierając się na koncepcji sprawiedliwej (słusznej) ceny, która pojawia się w poglądach społecznych św. Tomasza z Akwinu (1225-1274). Można zatem stwierdzić, że poglądy te są jednym ze źródeł współczesnych teorii finansów publicznych, zwłaszcza tych, które głoszą, iż ciężary powinny być nakładane odpowiednio do osiąganych korzyści3.
Leave a reply