Podatek – co wiemy z definicji – jest atrybutem władzy, którym posługuje się ona do zebrania niezbędnych funduszy na działalność związaną z jej funkcjami. Znaczenie podatku wynika m.in. stąd, że jest on podstawowym rodzajem dochodów państwa. Inne rodzaje dochodów, zwłaszcza dochody zwrotne, mają niewielki udział w dochodach państwa. Nie oznacza to, że można pomniejszać znaczenie dochodów zwrotnych w działalności finansowej państwa. Państwo niejednokrotnie może stawać przed dylematem: podnosić podatki czy zaciągać pożyczki. Jednak pożyczki zaciągnięte przez państwo także muszą być spłacone wraz z kosztami ich obsługi. Źródłem zwrotu długów są więc w ostateczności dochody podatkowe lub ««ji-podatkowe.
Charakteryzując rolę podatków w procesie alokacji zasobów musimy stwierdzić, że każdy podatek wywiera bezpośredni wpływ na alokację zasobów w gospodarce. Jest to prosta konsekwencja fiskalnej funkcji podatku, która polega na tym, że wraz z zapłaceniem podatku następuje definitywny przepływ dochodów (majątku) między podatnikiem a państwem. Fiskalna funkcja podatku zawsze pozostaje w związku z alokacją zasobów, gdyż zmniejsza on dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, co ogranicza ich możliwości konsumowania, oszczędzania oraz inwestowania. Z drugiej jednak strony, fakt przejmowania przez państwo dochodów daje finansowe podstawy alokowania przez państwo dóbr publicznych i dóbr społecznych. Tak więc każdy podatek wywołuje jakiś skutek dla procesów alokacji zasobów, ale skutki te mogą być różnorakie. Decydują o tym następujące czynniki:
– 1) wysokość nakładanych podatków,
– 2) przedmiot opodatkowania,
– 3) podstawa opodatkowania,
– 4) stawki i skale podatkowe,
– 5) ulgi i zwolnienia,
– 6) sposób rozłożenia ciężarów podatkowych,
– 7) miejsce i tryb poboru podatków.
Podatek a alokacja zasobów w gospodarce rynkowej cz. II
Wymienione – tylko najważniejsze – czynniki kształtujące skutki nakładania na gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa podatków wskazują na złożoność tej kategorii ekonomicznej. Podatek jest zresztą także kategorią społeczną, co oznacza, że niektóre cele ekonomiczne realizowane za pomocą podatków mogą napotykać bariery społeczne. Wyrażać się to może w niepokojach społecznych i destabilizacji towarzyszących np. nakładaniu nowych podatków.
Problem podatków, zarówno z punktu widzenia teoretycznego jak i praktycznego (polityki podatkowej), to rozległe pole rozważań.
W gospodarce rynkowej istotna jest reakcja podmiotów na nakładane podatki. Reakcja ta uzależniona jest od tego, w jaki sposób podatki wpłyną na kształtowanie się (zmiany) popytu i podaży na rynku określonego produktu, od czasu, w którym ujawni się wpływ podatku na rynek oraz od zmian struktury poszczególnych rynków3. Ustalenie wpływu podatków na zachowanie się podmiotów gospodarczych uzależnione jest od tego. czy na rynku panuje konkurencja doskonała, czy też jest to rynek w jakimś stopniu zmonopolizowany. Uprzedzając nieco dalsze rozważania możemy w tym miejscu przyjąć, że wysokość podatku nie pozostaje bez wpływu na wysokość cen. Jeżeli więc przedsiębiorstwo w związku z jego dominującą pozycją na rynku potrafi narzucić nabywcom cenę, w którą wkomponowany jest podatek, to reakcja nabywcy na podniesienie ceny będzie inna niż w przypadku, gdy na rynku jest konkurencja.
Analiza wpływu podatków na alokację zasobów wymaga rozważenia dwóch kluczowych kwestii:
– kto płaci podatek,
– co jest przedmiotem opodatkowania.
Opodatkowanie podmiotów i działalności gospodarczej
W pewnych, dodajmy prymitywnych, systemach podatkowych podmiot i przedmiot opodatkowania stanowią jedność. Tak się dzieje w przypadku występowania tzw. pogłównego, czyli podatku płaconego od osoby, a więc z tego powodu, że ktoś w ogóle żyje. Rozwiązanie takie jest ze wszech miar ułomne i rzadko stosowane. Można zatem stwierdzić, że przy występowaniu podatku zawsze istnieje jakiś podmiot, który płaci lub, ściślej, który ponosi ciężar podatkowy oraz że zawsze istnieje jakiś przedmiot opodatkowania lub tytuł do płacenia podatków. Złożoność procesów gospodarczych powoduje, że związek między podmiotem a przedmiotem opodatkowania nie zawsze jest tak oczywisty. Na tym tle wykształcił się podział podatków na:
– bezpośrednie,
– pośrednie.
Pierwszy rodzaj podatków to takie, które pozwalają w sposób nie budzący najmniejszych wątpliwości połączyć konkretny przedmiot opodatkowania z podmiotem, który płaci podatek. Przykładem podatku bezpośredniego jest podatek dochodowy. Ustalenie takiego związku jest trudne w przypadku podatków pośrednich: można najwyżej zakładać w przybliżeniu, jakie grupy podmiotów są w istocie obciążone tym podatkiem. Przykładem podatku pośredniego jest podatek obrotowy lub podatek od wartości dodanej, które jakkolwiek płacone są przez przedsiębiorstwa, to obciążają – przez ceny – anonimowego nabywcę towaru.
Opodatkowanie podmiotów i działalności gospodarczej sprowadza się do następujących możliwości4:
– 1) podatek może być nakładany na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa,
– 2) podmiotem opodatkowania mogą być zasoby (czynniki produkcji) oraz towary i usługi,
– 3) podatek może obciążać albo sprzedającego, albo nabywającego czynnik produkcji, towar, usługę,
– 4) podatek może obciążać dochody lub wydatki podatnika,
– 5) przedmiotem opodatkowania może być: (a) przychód (obrót), (b) dochód, (c) majątek, (d) konsumpcja (wydatek).
Każde z możliwych rozwiązań wywołuje jednak bezpośredni lub pośredni wpływ na alokację zasobów ziemi, zasobów pracy, zasobów kapitału rzeczowego.
Leave a reply