Podatek jest klasyczną daniną publiczną. Należy on do najstarszych kategorii finansowych i w ogóle ekonomicznych. Jako taki wymaga specjalnych i wieloaspektowych rozważań. Rozpocznę jednak od definicji podatku.
Wedle najbardziej rozpowszechnionej definicji podatek to: pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych (np. samorządów)1. Niektóre z tych cech wymagają wyjaśnienia.
Na cechę i skutki przymusowości podatków zwracałem już uwagę w kontekście rozważań o daninach publicznych. W tym miejscu ważne jest podkreślenie pieniężnego charakteru podatku, gdyż w praktyce występują także niepieniężne świadczenia na rzecz państwa. Przykładem tego jest obowiązkowa służba wojskowa, a w przypadku samorządów stosowany jeszcze do niedawna obowiązek świadczeń irt natura. Cechą podatku jest jego ogólny charakter, co oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem.
Podatek jest wielce złożoną kategorią prawną, fiskalną, ekonomiczną, polityczną, społeczną. Dla naszych rozważań istotna jest zwłaszcza fiskalna i ekonomiczna treść podatku. Fiskalna dlatego, że podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów i zaspokajania popytu na pieniądz. Ekonomiczne znaczenie podatku polega na tym, że skutkiem nakładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji gospodarczych, decyzji konsumpcyjnych, decyzji o oszczędzaniu itp. Podatki mają więc także znaczenie dla samego państwa. Wspomniany wyżej nadmierny fiskalizm, wyrażający się w zbyt silnej ingerencji państwa w dochody (majątek) podatników, w złym rozłożeniu ciężarów podatkowych itd., może obrócić się przeciwko państwu, np. przez osłabienie aktywności gospodarczej podatników, co spowoduje spadek dochodów państwa. Łatwo więc zauważyć, że władze publiczne muszą posługiwać się podatkami w sposób racjonalny, tzn. umiejętnie łączyć interesy fiskalne państwa z interesami ekonomicznymi podatników, realizację celów społecznych z ochroną gospodarki przed negatywnymi skutkami podatkowymi.
Stosowanie podatków ma, jak już podkreślałem, wielką tradycję. Te wiekowe doświadczenia, intensywne zwłaszcza w ostatnich stuleciach, stały się przedmiotem szerokiego zainteresowania wielu nauk. Rezultatem dociekań są sformułowane przez teorię ekonomii i teorię finansów publicznych zasady podatkowe. Ich prezentacja i ustalenie znaczenia dla współczesnej polityki podatkowej państwa znajdują się w rozdziale 7.
Współczesne władze publiczne mają różne możliwości posługiwania się podatkami. Reakcje podmiotów gospodarczych na podatki są tak ważne, że poświęcę im rozdział 7. Uprzedzając tamte rozważania podkreślę, że zachowanie podatników nie wynika tylko z ogólnych ciężarów podatkowych, lecz jest też zdeterminowane rodzajem nakładanych podatków, stawkami podatkowymi, skalami podatkowymi itd. Podstawowe znaczenie ma jednak rodzaj podatku.
Podatki mogą być różnie klasyfikowane, tak dla celów poznawczych jak i praktycznych. W klasyfikacjach tych stosuje się różne kryteria.
– podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych,
– podatki od przychodów,
– podatki od dochodów,
– podatki od wydatków.
Źródłem podatków majątkowych jest, co wynika z samej nazwy, posiadany już przez podatnika majątek. Z zasad opodatkowania, które omówię w rozdziale 8, dowiemy się, że fiskalna ingerencja państwa nie powinna naruszać ekonomicznej podstawy podatku, co oznacza, że w wyniku nakładania podatków wartość majątku podatnika nie powinna się zmniejszać.
Jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku, to wówczas taki podatek określa się mianem podatku realnego, jeśli jednak źródłem podatku jest dochód z majątku, to taki podatek nazywa się podatkiem nominalnym.
Podatki od przychodów płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Dla podatków przychodowych charakterystyczne są następujące cechy:
Leave a reply