06/24/2015, Kategorie  Teoria | No comments

Wielce zaskakująca jest hipoteza wybitnego ekonomisty amerykańskiego, przedstawiciela nowej klasycznej ekonomii, R. Barro, o neutralności długu publicznego. Zdaniem R. Barro, sposób sfinansowania deficytu nie wpływa na wywierane przez niego skutki18. Związane jest to z tzw. rational expectations, czyli zachowaniem racjonalnie działających podmiotów, które znając reguły postępowania rządu zareagują w taki sposób – upraszczając – jak gdyby deficytu budżetowego w ogóle nie było. Hipoteza ta spotkała się z ostrą krytyką m. in. innego wybitnego ekonomisty amerykańskiego J. Tobina19.

06/24/2015, Kategorie  Praktyka | No comments

Dobra polityka fiskalna wyraża się także w umiejętnym łączeniu celów czysto fiskalnych z celami ekonomicznymi i społecznymi. Tak więc podatki mają być nie tylko źródłem zasilania pieniężnego władz publicznych, lecz powinny być także instrumentem wywołującym pozytywne zachowania podatnika.

06/23/2015, Kategorie  Praktyka | No comments

Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych są rezultatem zaangażowania majątku (np. skarbu państwa, majątku komunalnego) w procesy gospodarcze. Władze publiczne znajdują się w pozycji rentiera. Łatwo zauważyć, że ten rodzaj dochodów państwa (samorządu) jest najmniej konfliktogenny, gdyż jego źródłem są dochody wypracowane za pomocą majątku (praw majątkowych). Przedmiotem kontrowersji może być np. wysokość stawek czynszowych za wynajmowanie składników majątkowych, wysokość dywidendy z tytułu udziałów władz publicznych w majątku przedsiębiorstw itp.

06/22/2015, Kategorie  Teoria | No comments

Z kolei uchwalenie przez parlament angielski w roku 1628 prawa do wyrażania zgody parlamentu na nakładanie przez króla podatków dało początek burzliwemu okresowi w historii Anglii i wieloletniej walce króla z parlamentem. W roku 1629 król Karol I Stuart rozwiązał parlament i wprowadził terror. Opustoszały skarb zmusił jednak króla do zwołania w roku 1640 parlamentu, którego pozycja wzrosła po wybuchu rewolucji 1640-1660 r. O. Cromwell, jako dowódca wojsk stojących po stronie parlamentu, rozbił wojska królewskie i doprowadził do ścięcia Karola I Stuarta w roku 1649. Z konfrontacji parlamentu z władzą wykonawczą zwycięsko wyszedł parlament, gdyż w roku 1688 na mocy „Petition of Rights” uzyskał trwałe prawo kontrolowania nie tylko podatków nakładanych przez rząd (króla), lecz także wydatków budżetowych.

06/22/2015, Kategorie  Teoria | No comments

Teoretyczne i ideologiczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith (1723 1790), twórca klasycznej ekonomii. Kamieniem węgielnym liberalizmu jest wolność gospodarcza, wolna konkurencja, silny indywidualizm gospodarczy (homo oeconomicus), od którego zależy pomyślność całego społeczeństwa10. Prywatna własność jest warunkiem rozwoju przedsiębiorczości. Wobec tego rola państwa powinna ograniczać się do tworzenia warunków do swobodnego działania praw rynku. Państwo i finanse publiczne muszą być ograniczane do minimum, gdyż w innym przypadku podważałoby to logikę działania mechanizmu rynkowego.

06/21/2015, Kategorie  Teoria | No comments

Dokonam teraz przeglądu ważniejszych teorii finansów publicznych, gdyż odgrywały one znaczącą rolę w praktycznym posługiwaniu się finansami publicznymi. Teorie finansów publicznych były i nadal są podstawą polityki państwa w zakresie nakładania ciężarów podatkowych oraz w zakresie wydatkowania publicznego.

06/19/2015, Kategorie  Praktyka | No comments

Poznanie ekonomicznej treści salda budżetowego jest szczególnie ważne z punktu widzenia poszukiwania racjonalnych źródeł pokrywania deficytu budżetowego. Metody pokrywania deficytu budżetowego – niezależnie od przyczyn wywołujących go – można uznać za prawidłowe tylko wówczas, gdy źródła tego pokrycia mają podstawy ekonomiczne. Podstawy te to przyrost oszczędności ludności, przedsiębiorstw i innych podmiotów, których skutkiem jest ograniczenie funduszy nabywczych tych podmiotów. Nie jest przy tym istotne czy oszczędności te przyjmą formę gotówkową, czy bezgotówkową, czy zostaną zlokalizowane w bankach, czy też bezpośrednio w budżecie w formie zaciągniętych przez budżet pożyczek, jeżeli są one ekonomicznie uzasadnionym źródłem pokrywania deficytu budżetowego.

06/18/2015, Kategorie  Praktyka | No comments

Jeśli chodzi o przyczyny obiektywne, to sprowadzają się one do zróżnicowania przestrzennego potrzeb w stosunku do rozporządzalnych środków. Sprzeczności między potrzebami a środkami publicznymi uzewnętrzniają się z całą ostrością w różnicach między regionami (gminami) bogatymi a biednymi. Bogatsze regiony (gminy) na ogół sprzeciwiają się ponoszeniu ciężarów na rzecz uboższych terenów. Pozostawiając na razie na boku rozważania, czy jest to słuszne z ekonomicznego, społecznego, etycznego itp. punktu widzenia, skonstatujmy, że sytuacja taka zmusza władze centralne do interwencji finansowej. Obiektywnie występujące zróżnicowanie między jednostkami terytorialnymi jest więc obiektywną przesłanką centralizacji zasobów. Drugą przyczyną centralizacji środków pieniężnych – leżącą również w płaszczyźnie przyczyn obiektywnych – jest konieczność finansowania zadań o znaczeniu ogólnokrajowym, takich jak obrona narodowa, administracja centralna, inwestycje z zakresu infrastruktury itd. W tym kontekście wyłania się również kwestia rozłożenia ciężarów w przekroju przestrzennym, a więc znów powstaje pytanie, jak potraktować jednostki terytorialne biedniejsze i jednostki terytorialne bogatsze.

06/17/2015, Kategorie  Praktyka | No comments

Przed przystąpieniem do analizy procesu budowy systemu finansów publicznych w Polsce rozważymy pewne uniwersalne kryteria budowy systemów oraz kryteria budowy systemu finansów publicznych. W tym ostatnim przypadku chodzi o wielowiekowe doświadczenie krajów o rozwiniętym systemie demokratycznym oraz o gospodarce opartej na prawach rynku.

06/17/2015, Kategorie  Teoria | No comments

Wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933 obalił przekonanie, że gospodarkę może kształtować samoczynny mechanizm rynkowy. Przeciwnie, mechanizm ten prowadzi do kryzysów, sam zaś przebieg procesów gospodarczych ma charakter cykliczny. Konieczna zatem jest ingerencja w tenże mechanizm, a to wymaga interwencji państwa. Wraz z wielkim kryzysem zakwestionowano i definitywnie odrzucono pogląd, że państwo może stać z boku, jeśli chodzi o gospodarkę. To co się dzieje w gospodarce jest tak istotne dla obywateli, dla ich standardu życia, bezpieczeństwa zewnętrznego, bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym socjalnego, że państwo nie może dystansować się od gospodarki. Powszechny charakter negatywnych zjawisk, które obserwowano w czasie wielkiego kryzysu, zmuszał do rewizji poglądów wyrażanych przez klasyczną ekonomię o neutralności państwa wobec gospodarki, umacniał też tezy wysunięte przez finansistów niemieckich (np. A. Wagnera) o konieczności przejęcia przez państwo pewnych obowiązków wobec obywateli.

06/16/2015, Kategorie  Teoria | No comments

Rozmiary długu publicznego, jego istnienie w bardzo długim czasie, zróżnicowanie instrumentów zaciągania długu, konieczność prowadzenia nieustających w czasie operacji związanych z obsługą długu powodują, że działalność władz publicznych w tym zakresie jest niezmiernie skomplikowana. Obsługa długu publicznego wymaga więc dobrze zorganizowanego działania wyspecjalizowanych organów władz publicznych. Innymi słowy, długiem publicznym trzeba zarządzać.

06/16/2015, Kategorie  Praktyka | No comments

Występujący w czasie spadku dochodu narodowego deficyt budżetowy nie jest więc wyrazem ekspansywnej polityki fiskalnej państwa. Na ogół zauważalna jest taka prawidłowość, że w okresie recesji deficyt budżetowy rośnie, a w czasie wzrostu gospodarki deficyt budżetowy maleje, niekiedy nawet pojawiają się nadwyżki. Wynika to stąd, że mimo istnienia deficytu budżetowego, i to znacznych rozmiarów, występują całkiem racjonalne przesłanki zastosowania środków ekspansywnej polityki fiskalnej, której celem jest zwiększenie globalnego popytu w gospodarce i wywołanie procesu wzrostu dochodu narodowego.