W literaturze przedmiotu można spotkać wiele podziałów długu publicznego. H. Dalton rozróżnia „dług produktywny” i „dług martwy”. Pierwszemu odpowiadają aktywa, drugiemu zaś nie1.
przeczytaj resztęCategory Teoria
W gospodarce rynkowej decyzje alokacyjne związane są mniej lub bardziej widocznie z oszczędnościami pieniężnymi podmiotów. Skłonność podmiotów do oszczędzania uzależniona jest nie tylko od: (1) stopy oprocentowania depozytów, (2) stopy inflacji, lecz także od (3) stopy opodatkowania dochodów z kapitału, czyli oszczędności pieniężnych podmiotów ulokowanych na rynku finansowym. Również skłonność do inwestowania przez przedsiębiorstwa jest uzależniona od stopy opodatkowania dochodów z zainwestowanego kapitału. Zagadnienie to rozpatrzymy w oparciu o rys. 13.
przeczytaj resztę
W teorii indywidualistycznej państwo i poszczególni obywatele są antagonistycznymi stronami. Stąd też działalność państwa prowadzi – w wyniku ingerencji podatkowej – do zmiany użyteczności dochodów osiągniętych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej. Jeśli tak, to aby nie deformować tych proporcji, państwo powinno rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie do ich użyteczności. Jeśliby tak się działo, to mielibyśmy do czynienia ze swego rodzaju transakcjami, przy których obowiązuje zasada ekwiwalentności. Za zapłacone podatki obywatel otrzymuje określone świadczenie.
przeczytaj resztę
Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na:
przeczytaj resztę
Przedstawione wyżej przykłady opodatkowania produktów oraz opodatkowania pracy żywej wykazują jednocześnie, że podatki mogą wpływać na stopień wykorzystania zasobów w gospodarce. Stąd też w gospodarce rynkowej tak duże znaczenie przywiązuje się do skutków, jakie wywołują ciężary podatkowe. Skutki te określane są obrazowo jako „efekt spustoszenia” (waste). Graficznym obrazem tego zjawiska jest rys. 12.
przeczytaj resztę
Przedstawione w rozdziale 1 rozważania wskazują na ścisły związek finansów publicznych z instytucją państwa. Ze związku tego wynika istotna zależność między pojmowaniem roli państwa w kształtowaniu procesów społecznych i gospodarczych a poglądami na rolę spełnianą przez finanse publiczne.
przeczytaj resztę
Aktywna polityka fiskalna występuje wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienia stabilizacji cen, ograniczania bezrobocia itp. Głównymi rodzajami tych posunięć są zmiany stawek podatkowych, wydatków na roboty publiczne itp. Ten rodzaj polityki ma wielu przeciwników, którzy dowodzą, że pozostawienie zbyt dużej swobody państwu w tym względzie może spowodować wiele niekorzystnych zjawisk. W związku z tym proponuje się położenie większego nacisku na politykę pasywną wykorzystującą automatyczne stabilizatory1. Uruchomienie tych środków nie wymaga bowiem żadnej decyzji władz administracyjnych, a wynika z właściwej niektórym typom podatków i wydatków państwa wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego i bezrobocia. Należy jednak podkreślić, że jakkolwiek automatyczne stabilizatory działają samoczynnie, to ich ustanowienie wymaga aktywności legislacyjnej państwa. Ponadto należy zauważyć, że w pewnych sytuacjach automatyczne stabilizatory nie tylko nie tworzą żadnych przesłanek zmiany sytuacji gospodarczej (aktualnej), lecz w pewnym stopniu utrudniają proces wzrostu gospodarczego.
przeczytaj resztę
Dla sprawnego funkcjonowania systemu Finansów publicznych, czego wyrazem jest przede wszystkim jak najlepsze wykorzystanie środków publicznych – a więc jak najlepsze zaspokojenie potrzeb lokalnych, regionalnych i ogólnokrajowych – ważne jest, w jaki sposób gromadzone są środki pieniężne oraz w jaki sposób są wydatkowane. Trzeba przy tym wyraźnie zaznaczyć, że między procesami tworzenia zasobów publicznych a procesami ich wydatkowania mogą zachodzić istotne różnice, jeśli popatrzymy na te procesy z punktu widzenia stopnia decentralizacji.
przeczytaj resztę
Finansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych jest możliwe tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek, które pozbawiane są części dochodów – oddają je na rzecz społeczeństwa (państwa) lub wspólnot lokalnych. Termin „wyrzeczenia” ma tutaj szczególne znaczenie, gdyż w istocie jednostki (obywatele) są zmuszane do tych wyrzeczeń. Stąd też lepsze jest określenie ekonomicznych skutków redystrybucji dochodów jako ciężarów ponoszonych przez jednostki na rzecz ogółu. Wyłania się tutaj nowy aspekt redystrybucyjnej działalności władz publicznych, a mianowicie indywidualne kryteria tych ciężarów. Powstają pytania: jakie instrumenty zastosować i w jaki sposób je zbudować, aby przez działalność redystrybucyjną nie naruszać w rażący sposób interesów ekonomicznych poszczególnych jednostek, gdyż mogłoby to prowadzić do zagrożenia ich egzystencji i rozwoju. Zagadnienie to ma także wymiar etyczny.
przeczytaj resztę
Na zasadzie automatycznych stabilizatorów działać mogą także wydatki na zasiłki dla bezrobotnych. Kryzys gospodarczy to m. in. wzrost bezrobocia i spadek popytu. Jeżeli istnieje więc automatyczny system zasiłków, który niezależnie od spełniania funkcji socjalnych i redystrybucyjnych ogranicza dalszy spadek popytu, będący skutkiem utraty dochodów z pracy, to przyczynia się on do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego. Gdy następuje faza wzrostu, wypłaty na zasiłki są ograniczane, a dochody pracowników rosną, jeżeli nadmiernie, to podlegają działaniu automatycznych stabilizatorów podatkowych.
przeczytaj resztę
Wielce zaskakująca jest hipoteza wybitnego ekonomisty amerykańskiego, przedstawiciela nowej klasycznej ekonomii, R. Barro, o neutralności długu publicznego. Zdaniem R. Barro, sposób sfinansowania deficytu nie wpływa na wywierane przez niego skutki18. Związane jest to z tzw. rational expectations, czyli zachowaniem racjonalnie działających podmiotów, które znając reguły postępowania rządu zareagują w taki sposób – upraszczając – jak gdyby deficytu budżetowego w ogóle nie było. Hipoteza ta spotkała się z ostrą krytyką m. in. innego wybitnego ekonomisty amerykańskiego J. Tobina19.
przeczytaj resztę
Z kolei uchwalenie przez parlament angielski w roku 1628 prawa do wyrażania zgody parlamentu na nakładanie przez króla podatków dało początek burzliwemu okresowi w historii Anglii i wieloletniej walce króla z parlamentem. W roku 1629 król Karol I Stuart rozwiązał parlament i wprowadził terror. Opustoszały skarb zmusił jednak króla do zwołania w roku 1640 parlamentu, którego pozycja wzrosła po wybuchu rewolucji 1640-1660 r. O. Cromwell, jako dowódca wojsk stojących po stronie parlamentu, rozbił wojska królewskie i doprowadził do ścięcia Karola I Stuarta w roku 1649. Z konfrontacji parlamentu z władzą wykonawczą zwycięsko wyszedł parlament, gdyż w roku 1688 na mocy „Petition of Rights” uzyskał trwałe prawo kontrolowania nie tylko podatków nakładanych przez rząd (króla), lecz także wydatków budżetowych.
przeczytaj resztę