Po pierwsze, podatki te są pobierane przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej: jako takie mogą być niekorzystne dla podatników, gdyż przy pobieraniu ich milcząco zakłada się, że rezultaty działalności będącej przedmiotem sprzedaży (towary, usługi) zostaną zaakceptowane przez nabywcę.
przeczytaj resztę
Współczesne państwo staje przed wieloma dylematami związanymi z zakresem i rodzajem jego obecności w gospodarce. Chodzi zwłaszcza o tzw. regulacyjną działalność państwa, której skutkiem jest zmiana warunków działalności podmiotów gospodarujących. Istota problemu polega na tym, aby działalność interwencyjna państwa nie naruszała logiki mechanizmu rynkowego. Ponadto ważne jest, aby przejmowane przez państwo zasoby nie były marnotrawione, co jest możliwe zwłaszcza przy bezpośrednim finansowaniu z budżetu zadań gospodarczych. Finansowanie to ma wiele ujemnych cech wy nikających z natury budżetu, a zwłaszcza z bezzwrotności wydatków, rocznego budżetowania itp.
przeczytaj resztę
Analizując hipotetyczne skutki nakładania podatków można było się przekonać, że istnieją możliwości przerzucania ciężarów podatkowych na inne osoby lub podmioty gospodarcze. Takie zachowanie się podatników należy uznać za naturalne z ekonomicznego punktu widzenia. Podatnik bowiem dąży do zachowania (ochrony) swoich dochodów (majątku)8. Problem polega jednak na tym, że przerzucalność podatków może przybrać tak poważne rozmiary, iż zniekształci istotnie system podatkowy i ograniczy stopień realizacji celów państwa. Stąd też zjawisko przerzucalności może być groźne, jeżeli np. spowoduje nadmierne obciążenie jednej grupy podatników i nadmierne złagodzenie ciężarów innej grupy. Przerzucenie podatków prowadzi do zakłóceń w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego, skoro jedne przedsiębiorstwa są bardziej od innych obciążone podatkiem. System podatkowy powinien więc uwzględniać możliwość (mechanizm) przerzucania podatków oraz zapobiegać temu zjawisku wtedy, gdy jest ono niepożądane. Lepszemu zrozumieniu istoty przerzuca!ności podatków służy ich podział na:
przeczytaj resztę
W praktyce oznacza to, że wyborca opowiada się za programem danej partii, organizacji społecznej, zawodowej itp. Wynika stąd, że dla funkcjonowania demokracji przedstawicielskiej podstawowe znaczenie ma system partii politycznych i organizacji społecznych oraz kreowane przez nie programy. Programy te zawierają szereg elementów, które bezpośrednio dotyczą życia obywatela, grup społecznych, grup zawodowych itd. Chodzi zarówno o warunki życia, np. bezpieczeństwo socjalne, jak i sprawy publiczne, takie jak realizacja swobód, praw obywatelskich, wreszcie sprawy podatkowe, walka z bezrobociem, walka z inflacją, bezpieczeństwo zewnętrzne itd.
przeczytaj resztę
Jednak nie tylko interwencyjno-ratunkowe działania państwa (władz centralnych) przesądzają o szczególnym znaczeniu ich działalności w systemie demokratycznym, w gospodarce rynkowej. Władze państwowe konstytuują gospodarkę rynkową w tym sensie, że określają zasady działania podmiotów rynkowych, precyzują zasady zawierania transakcji, tworzą bezpośrednio lub pośrednio instytucje gwarantujące bezpieczeństwo obrotu pieniężnego, tworzą zasady ubezpieczeń społecznych, tworzą instytucje sprzyjające minimalizacji różnego rodzaju ryzyka itp.
przeczytaj resztę
Szczególnym rodzajem dochodów publicznych są opłaty. W teorii finansów publicznych istotę opłat charakteryzuje się najczęściej porównując je z podatkami. Z komparatystyki tej wynikają zarówno istotne różnice między opłatą a podatkiem, jak i pewne podobieństwa. Zawarte są one także w definicji opłaty.
przeczytaj resztę
Zanim skonkretyzuję kryteria oceny systemu finansów publicznych, którymi będziemy się posługiwać w dalszych rozważaniach, odwołam się do cech, a zarazem kryteriów systemu finansowego w ogóle. Z. Fedorowicz analizując funkcjonowanie systemu finansowego gospodarki wprowadza pojęcie racjonalnego systemu finansowego. Zdaniem cytowanego autora kryteriami racjonalnego systemu finansowego są4:
przeczytaj resztę
Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa, a ściślej władz publicznych, tj. władz państwowych i władz samorządowych, jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatkowanie to jest związane z realizacją funkcji, celów i zadań tych władz. Wiemy już, że zakres aktywności władz publicznych – którego wyrazem są, z jednej strony, nakładane na społeczeństwo ciężary podatkowe, a z drugiej strony, ponoszone przez władze publiczne wydatki może się różnić. Różnice te wynikają z odmiennego rozumienia obowiązków władz publicznych wobec społeczeństwa i gospodarki. To zaś jest podyktowane realizowaną doktryną społeczno-ekonomiczną, programem partii sprawujących władzę itd. Niezależnie jednak od tego, wydatki publiczne są faktem, bez którego trudno byłoby sobie wyobrazić sprawne funkcjonowanie tak społeczności lokalnych, jak i całego społeczeństwa. Konieczne jest więc wydobycie pewnych cech szczególnych, które występują w kategorii „wydatki publiczne”.
przeczytaj resztę
Rozważając istotę równowagi budżetowej stwierdziliśmy, że idealne zrównoważenie dochodów i wydatków budżetowych jest czymś wyjątkowym. Jeżeli tak, to na ogół budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt. Wyłania się stąd ważna kwestia interpretacji salda budżetu państwa.
przeczytaj resztę
O ile w życiu gospodarczym decyzje podejmuje się na podstawie wymiernego kryterium zysku, co umożliwia porównywanie nakładów w pieniądzu, o tyle w życiu publicznym prowadzenie takiego rachunku jest wielce utrudnione, a wyniki problematyczne. Wyborca głosując łatwiej może podjąć decyzję, jeżeli skutki jego decyzji są porównywalne, tzn. jeżeli dotyczą podobnej treści, np. czy dana wspólnota powinna najpierw budować stadion czy halę sportową. Rzeczywistość zmusza jednak wobec ograniczonych środków publicznych – do podejmowania trudnych decyzji, rozstrzygania takich dylematów, jak np. czy budować przychodnię lekarską czy szkołę.
przeczytaj resztę
Alokacja określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga – w warunkach gospodarki pieniężnej – posiadania dochodów. Spełniając konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, edukacja itp.) państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie państwo bezpośrednio nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Innym źródłem finansowania wydatków publicznych mogą być pożyczki.
przeczytaj resztę
O możliwościach różnego podejścia do procesów gromadzenia i podziału dochodów budżetowych świadczy m.in. fakt wyodrębniania w teorii a lokacyjnej funkcji budżetu. Z punktu widzenia treści ekonomicznej funkcja ta w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną. Pogląd taki wyrażają też
przeczytaj resztę