– Kształtowanie finansowych zasobów regionu odbywa się przez:
– transfery publicznych środków finansowych poza region,
przeczytaj resztęCategory Praktyka
Specyficzny sposób gromadzenia pieniężnych środków publicznych jak również administracyjny sposób ich alokacji stwarza problem ich racjonalnego wykorzystania. Rozwiązywanie tego problemu jest tym trudniejsze, że dziedziny, na które ponosi się wydatki, na ogół nie są podatne na stosowanie precyzyjnych narzędzi pomiaru skutków tych wydatków. W niektórych przypadkach ustalenie efektywności nakładów w ogóle jest niemożliwe, zwłaszcza w krótszych okresach: jest tak np. w przypadku wydatków na obronę narodową. Weryfikacji efektywności tych nakładów można dokonać tylko w sytuacjach wyjątkowych, a kryterium tej oceny byłaby skuteczność obrony kraju przed agresorem. Jednak nawet w takich przypadkach na skuteczność armii wpływ ma wiele czynników, wśród nich np. umiejętność dowodzenia, realizowana strategia wojskowa itd. Tak więc nie można definitywnie rozstrzygnąć czy sukces lub porażka armii jest wynikiem takich, czy innych wydatków publicznych na cele obronne.
przeczytaj resztę
Wypracowanie jednoznacznego stanowiska wobec opłat jako źródła dochodów publicznych jest trudne, gdyż w pewnych przypadkach posługiwanie się nimi przez władze jest wyrazem sprawiedliwego rozłożenia ciężarów publicznych. Działalność organów publicznych jak również jednostek sektora publicznego pociąga za sobą koszty, stąd w pewnych przypadkach konieczne jest wiązanie korzyści odnoszonych przez konkretnego obywatela z kosztami świadczenia na jego rzecz. Isntrumentem, którym posługują się władze publiczne, jest właśnie opłata. Jeśli np. wyselekcjonowana grupa osób korzysta z pewnych świadczeń, a nie ma powodu, aby związane z tym koszty ponosiła lokalna zbiorowość czy całe społeczeństwo, to istnieją zarówno ekonomiczne jak i społeczne przesłanki stosowania opłat i w ten sposób zmniejszania ogólnych ciężarów podatkowych. Wiele zależy więc od tego, co jest przedmiotem opłat. Można rozróżnić dwa następujące podstawowe rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne:
przeczytaj resztę
O możliwości marnotrawstwa środków publicznych także w ramach gospodarki funduszami celowymi dowodzą doświadczenia wielu krajów, w tym także Polski. (Do kwestii tej powrócę w drugiej części książki, przy okazji charakterystyki polskich fiansów publicznych w okresie transformacji.)
przeczytaj resztę
Dla finansów publicznych znaczenie teorii Keynesa polega także i na tym, że jej ukazanie się oznaczało zerwanie z ortodoksyjną doktryną fiskalną. Zasadę, że działalność wydatkowa państwa musi mieścić się w granicach gromadzonych dochodów Keynes odrzucił. Uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej. Teoria Keynesa wyjaśnia też paradoks niezrównoważenia budżetu. Jego istota polega na tym, że w warunkach kryzysu spada produkcja, spada dochód narodowy, spadają dochody przedsiębiorców i dochody gospodarstw domowych. W konsekwencji spadają także dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych. Jednocześnie ciążące na państwie obowiązki publiczne i socjalne wymuszają ponoszenie wydatków publicznych większych od dochodów. Deficyt budżetowy jest więc naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych i recesji. Ich pokonanie i przełamanie na drodze zaleceń ortodoksyjnych fiskalistów nie jest możliwe, gdyż trzeba by dokonywać cięć w wydatkach publicznych, aby osiągnąć równowagę budżetu państwa. Doprowadziłoby to do dalszego ograniczenia i tak już niskiego efektywnego popytu w gospodarce i pogłębienia kryzysu (recesji)35. Zgodnie z teorią Keynesa, w takiej sytuacji konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększenie deficytu po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić jej wejście na drogę wzrostu.
przeczytaj resztę
Przezorność grupowa w pełnej postaci występuje w przypadku ubezpieczeń społecznych, w powstaniu, rozwoju i funkcjonowaniu których kluczową rolę odgrywało, i nadal odgrywa, państwo.
przeczytaj resztę
Przestrzeganie zasady zrównoważenia budżetu należało do podstawowych reguł klasycznej skarbowości. Jakkolwiek zagadnienie zasad budżetowych było już przedmiotem naszych rozważań (rozdział 5), to jednak zasada równoważenia budżetu wymaga – ze względu na kapitalne znaczenie praktyczne – bardziej szczegółowego podejścia.
przeczytaj resztę
Jeżeli zatem zgodzimy się z tezą, że decyzje dotyczące podstawowych rodzajów dochodów władz publicznych, czyli podatków, muszą być rozstrzygane przez centralne władze państwowe, to powstaje pytanie, jak zapewnić finansowe podstawy działalności władz samorządowych. Chodzi przy tym o względnie trwałe podstawy finansowe, bo tylko one gwarantują skuteczną działalność władz publicznych i efektywne wydatkowanie środków publicznych. Stworzenie trwałych podstaw finansowych można osiągnąć przez:
przeczytaj resztę
Na początku niniejszego rozdziału stwierdziłem, że kluczowe kwestie związane z wydatkami publicznymi sprowadzają się do kształtowania ich bezwzględnej wielkości, wielkości relatywnej oraz ich wewnętrznej struktury. Wobec wspomnianych wyżej trudności z stosowaniem kryteriów efektywnościowych powstaje pytanie, w jaki sposób kształtować wydatki publiczne, aby ich wielkość i struktura nie naruszały zasad racjonalności. Przed podjęciem próby kształtowania wydatków publicznych konieczne jest określenie, jakie cele i zadania społeczne oraz gospodarcze mają być finansowane z wydatków publicznych. Rozstrzygnięcia te wynikają z realizowanej przez władze publiczne doktryny społeczno-gospodarczej, z programu rządzącej partii itd. Jeśli sprawy te są już wyjaśnione, to wielkość wydatków publicznych i tak zależy w ostateczności od stanu gospodarki, a ściślej od tego, w jakim stopniu gospodarka ta może być obciążona wydatkami publicznymi. To z kolei jest uzależnione od wydajności podatkowej, czy szerzej dochodowej, społeczeństwa i gospodarki oraz od możliwości zaciągania pożyczek przez władze publiczne.
przeczytaj resztę
O ile w przypadku gospodarki prywatnej (sektora prywatnego) o jej sposobie funkcjonowania, osiąganych efektach itd. przesądza mechanizm rynkowy, o tyle dla ekonomiki sektora publicznego kluczowe znaczenie ma mechanizm polityczny i ściśle z nim powiązany system wyborczy.
przeczytaj resztę
Warto także podkreślić, że budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp.
przeczytaj resztę
Dla kształtu stosunków finansowych banku centralnego i rządu nie bez znaczenia jest to, czyją własnością jest bank centralny, a zwłaszcza, czy jest on własnością państwa. Niewątpliwie państwowa własność banku centralnego jest poważnym atutem w ręku rządu przy ewentualnym wymuszaniu decyzji o finansowaniu deficytu budżetowego.
przeczytaj resztę