– 1} rozwój stosunków towarowo-pieniężnych,
– 2) oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego (prywatnego),
przeczytaj resztęCategory Teoria
O podatkowym lub ubezpieczeniowym charakterze składki na ubezpieczenie społeczne decyduje – jak już podkreślałem w rozdziale 5 – model organizacji i finansowania tej dziedziny. Jeżeli państwo realizuje system zaopatrzenia emerytalno-rentowego, w którym związek między wnoszoną składką a wypłacanymi świadczeniami jest mało przejrzysty, to podmioty wnoszące składkę postrzegają ją jako obciążenie o charakterze daniny publicznej (podatku). Inaczej jest, jeżeli składka na ubezpieczenie społeczne jest traktowana jako cena, którą płaci podmiot za przyszłe świadczenia emerytalne, a sposób organizacji i finansowania ubezpieczeń społecznych jest oparty (co zresztą wynika z nazwy) na zasadzie przezorności grupowej lub indywidualnej. Fundusze emerytalno-rentowe mogą mieć charakter funduszy publicznych. Jednak państwo może część odpowiedzialności materialnej pozostawiać do swobodnej decyzji pracownika i/lub przedsiębiorcy. Fundusze tworzone z takich dobrowolnych składek najczęściej mają charakter prywatnych funduszy emerytalnych i jako takie pozostają wprawdzie przedmiotem zainteresowania państwa, lecz nie wchodzą w skład finansów publicznych. Podobnie rzecz się ma z składkami na ubezpieczenie zdrowotne, które mogą mieć charakter publicznej daniny celowej. Jednak, czy tak jest, decyduje sposób organizacji finansowania sektora służby zdrowia.
przeczytaj resztę
W roku 1921 dochody budżetowe pokrywały zaledwie około 40% wydatków, a w roku 1922 – około 60% wydatków26. Niewątpliwie w owych czasach istniało wiele obiektywnych przyczyn niskiej zdolności podatkowej polskiej gospodarki, wśród których najważniejsze to wyniszczenie gospodarki przez wojnę oraz zróżnicowane systemy podatkowe w poszczególnych zaborach, ale przyczyny małego budżetu tkwiły także w obowiązującej wówczas doktrynie. R. Rybarski dostrzegał niebezpieczeństwo przenoszenia koncepcji małego budżetu, realizowanej wówczas w Anglii i Holandii, do Polski. „Dowodziłoby to tylko tego, że chcemy hołdować doktrynie, dla której poświęca się nawet byt i siłę państwa, a nie dowodziłoby faktu, że nasza zdolność podatkowa jest bardzo niska”27. Poglądy te jeszcze raz potwierdzają znaną prawdę, że o wielkości budżetu, ciężarach podatkowych, strukturze wydatków publicznych decydują konkretne warunki historyczne, społeczne i polityczne. Nawiązywanie do doświadczeń angielskich – jeśli chodzi o kształtowanie wielkości budżetu – w przypadku odbudowywania państwowości polskiej jest rezultatem niedostrzeżenia odmienności sytuacji, a sięganie do doktryny małego budżetu jest wygodne jedynie dla przedsiębiorców dążących do niepłacenia podatków i przedkładających interes prywatny nad interes publiczny. Na potwierdzenie tej tezy R. Rybarski (w cytowanym dziele) podaje aż nadto przykładów działalności różnych przedsiębiorstw na szkodę skarbu państwa.
przeczytaj resztę
Poza wspólną dla finansów publicznych oraz sektora publicznego cechą, którą jest własność publiczna, zachodzą między nimi istotne różnice. Można je ująć w punkty:
przeczytaj resztę
W związku z transformacją systemową krajów Europy Środkowej i Wschodniej utworzone zostały celowe fundusze na popieranie przemian przez finansowanie wyselekcjonowanych dziedzin (np. restrukturyzacji rolnictwa, restrukturyzacji systemu finansowego), tak jak to ma miejsce w przypadku funduszu PHARE.
przeczytaj resztę
Rodzaje zaciąganych pożyczek mogą być różne, od kredytów w bankach komercyjnych począwszy, przez pożyczki zaciągane w różnych instytucjach finansowych, w tym publicznych, aż po emisję własnych papierów wartościowych skierowanych do sprzedaży publicznej.
przeczytaj resztę
Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej. Alokacja zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem (władzami publicznymi):
przeczytaj resztę
Instytucja ubezpieczeń w ogóle to jedna z najstarszych instytucji finansowych. Powstała ona jako odpowiedź na występowanie ryzyka w życiu człowieka i w jego działalności gospodarczej. Wyrazem zabezpieczenia się człowieka przed skutkami ryzyka i skutkami zdarzeń losowych było organizowanie się grup ludzi połączonych wspólnymi interesami, a więc np. prowadzących ten sam rodzaj działalności. Tak np. rozwinęły się ubezpieczenia w handlu, w transporcie, ubezpieczenia ogniowe. Podstawą wszelkiego rodzaju ubezpieczeń jest solidarność, której ekonomiczny sens polega na tym, że ciężary związane ze szkodami losowymi rozkładają się na dużą liczbę podmiotów, ceną za ochronę ubezpieczeniową jest wnoszenie przez każdy podmiot składki ubezpieczeniowej. Istota zdarzeń losowych polega na tym, że na ich wystąpienie narażone jest wiele (wszystkie) podmiotów, ale zdarzeniami tymi dotkniętych zostanie tylko pewna (na ogół niewielka) ich część. Pozwala to zrekompensować poniesione straty podmiotów dotkniętych zdarzeniami losowymi, chroniąc ich przed bankructwem. Instytucja ubezpieczeń wyrosła więc na polu działalności gospodarczej.
przeczytaj resztę
Analiza przyczyn i treści deficytu budżetowego powinna dać odpowiedź na dwa zasadnicze pytania: po pierwsze, czy deficyt budżetowy jest skutkiem żywiołowych procesów gospodarczych, których wystąpienia nie można było przewidzieć w fazie budowy budżetu, po drugie, czy deficyt budżetowy wynika ze świadomej polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.
przeczytaj resztę
Kolejną funkcją ekonomiczną budżetu jest tzw. funkcja bodźcowa. Funkcję tę sformułował m.in. J. Kaleta. Jej istotę można sprowadzić do pozytywnego zachowania się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych. Problem polega jednak na tym, że działalność fiskalna państwa z reguły zniechęca podmioty gospodarujące do prowadzenia, a tym bardziej rozwijania działalności gospodarczej. Obciążenia fiskalne podmiotów gospodarujących są więc – z punktu widzenia stymulacyjnego – negatywne. Stąd też można mówić raczej o negatywnej funkcji stymulacyjnej budżetu w stosunku do podmiotów gospodarujących. Pozytywna stymulacja budżetowa ogranicza się więc, moim zdaniem, wyłącznie do stosowania przez państwo ulg i zwolnień w obciążeniach podatkowych i ««?/-podatkowych. Mogą one być stosowane albo ze względu na podmiot, albo ze względu na przedmiot opodatkowania i w tym zakresie mogą stymulować rozwój jakiejś dziedziny działalności. Nie zmienia to jednak głównej treści funkcji budżetu, polegającej na negatywnej stymulacji, czyli zniechęcaniu do prowadzenia i rozwijania działalności gospodarczej. Stąd też istotnym problemem jest obiektywizacja zakresu redystrybucji budżetowej i ograniczanie jej do niezbędnych rozmiarów.
przeczytaj resztę
Jeśli z kolei dobór par będzie dokonywany według następującej kolejności: projekt I z projektem III, to zwycięży projekt III, gdyż wyborcy B i C głosowali według takiej preferencji, a dalej projekt II z projektem III, to zwycięży projekt II, gdyż za taką kolejnością głosowali wyborcy A i C. W sumie przy głosowaniu w takiej kolejności ostatecznie zwycięży wariant wyborcy C.
przeczytaj resztę
Opisane wyżej funkcje finansów publicznych wskazują wyraźnie na ich służebny, instrumentalny charakter. Analizując rolę różnych funduszy publicznych trzeba więc ciągle mieć na uwadze przedmiot finansowania lub – inaczej – cele społeczne, gospodarcze, polityczne i inne, realizowane za pomocą funduszy publicznych.
przeczytaj resztę