Warto także podkreślić, że budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp.
przeczytaj resztę
Opisana sytuacja występuje jednak rzadko w przypadku dóbr publicznych. Najczęściej jest tak, że pewna część wspólnoty w ogóle nie odnosi żadnych korzyści z utrzymywania istniejących lub tworzenia nowych dóbr publicznych. Dlatego też decyzja o tym, czy dane dobro ma służyć wspólnocie (społeczeństwu) w różnym stopniu, a obciążać wspólnotę (społeczeństwo) w jednakowym stopniu musi zapaść na drodze głosowania i podporządkowania się woli większości wyborców.
przeczytaj resztę
Dla kształtu stosunków finansowych banku centralnego i rządu nie bez znaczenia jest to, czyją własnością jest bank centralny, a zwłaszcza, czy jest on własnością państwa. Niewątpliwie państwowa własność banku centralnego jest poważnym atutem w ręku rządu przy ewentualnym wymuszaniu decyzji o finansowaniu deficytu budżetowego.
przeczytaj resztę
O ile pojawienie się funkcji socjalnych państwa miało charakter stopniowy, ewolucyjny, o tyle wkroczenie państwa w sferę gospodarki odbyło się gwałtownie. Co prawda, już w okresie merkantylizmu państwo zaczęło wykorzystywać instrumenty fiskalne (cła) do realizacji celów gospodarczych, sprowadzających się do ochrony rynku wewnętrznego i gospodarki przed napływem obcych towarów, rujnujących – jak wówczas myślano – gospodarkę krajową, to jednak ogólnie można stwierdzić, że aż do czasów wielkiego kryzysu gospodarczego z lat 1929-1933 rola państwa w sferze gospodarki była minimalna. Taka postawa państwa wynikała z obowiązującej doktryny gospodarczej, wedle której państwo powinno dystansować się od gospodarki. Kształtowanie się procesów gospodarczych – stosownie do tej doktryny – jest wyłącznie rezultatem działania mechanizmów i praw rynkowych. Wszelkie działania państwa w sferze gospodarki wywoływałyby zakłócenia w funkcjonowaniu tego mechanizmu. Doktrynę tę odrzucono głównie z dwóch powodów:
przeczytaj resztę
Analizując przesłanki tworzenia funduszy celowych oraz posługiwania się nimi w praktyce można sformułować następujące ich funkcje:
przeczytaj resztę
Niebezpieczeństwo nadużyć, malwersacji i korupcji przy wydatkowaniu środków publicznych powstaje w związku z administracyjnym charakterem ich wydatkowania. Państwo czy władze publiczne są potężnym uczestnikiem rynku, gdyż realizacja części zadań publicznych tworzy popyt na towary i usługi dostarczane jednostkom sektora publicznego przez sektor prywatny, W warunkach konkurencji, gospodarki ograniczonej popytem itp. zamówienia władz publicznych, zwłaszcza na wieloletnie dostawy towarów i świadczenie usług, są atrakcyjne dla prywatnych przedsiębiorstw. Wybór partnera władz publicznych dokonuje się w warunkach ostrej rywalizacji o zamówienia. Rodzi to naturalne poniekąd warunki do korumpowania gestorów środków publicznych w zamian za otrzymanie zamówień rządowych (samorządowych). Poza kryminalnym charakterem takiej działalności, którą zresztą bardzo trudno wykryć, istnieje niebezpieczeństwo marnotrawienia środków publicznych przez zlecanie zamówień wcale nie najkorzystniejszych z punktu widzenia realizowanych zadań.
przeczytaj resztę
Funkcja kredytowa budżetu była formułowana w dawniejszej literaturze, a obecnie jest jakby zapomniana. Ze względu na treść rola tej funkcji może w przyszłości wzrosnąć. T. Grodyński definiuje funkcję kredytową w sposób następujący: „Z budżetu zatem dowiadujemy się o zakresie zadań, które dane państwo uznało dla siebie za niezbędne i o wynikających z tego koniecznościach i możliwościach obciążenia podatkowego ludności i o wzajemnym stosunku tych zjawisk, wyrażającym się równowagą budżetową”17. W ujęciu tego autora istota funkcji kredytowej budżetu sprowadza się do ustalenia, czy państwo ma zdolność kredytową. Zdolności takiej nie ma – zdaniem T. Grodyńskiego – państwo o nieuporządkowanym, niezrównoważonym budżecie.
przeczytaj resztę
Cła to jedna z najstarszych instytucji finansowych. Jako takie spełniają one różne funkcje. Dwie z nich należy uznać za podstawowe:
– funkcja fiskalna,
przeczytaj resztę
Kategoria długu publicznego netto jest przede wszystkim kategorią ekonomiczną. Sposób określenia długu publicznego netto nie jest – jak mogłoby się wydawać – tylko sprawą formalną, gdyż w rachunku tym musi zostać uwzględniona realność wyegzekwowania należności władz publicznych. Zagadnienia te wchodzą w zakres zarządzania długiem publicznym i będą przedmiotem rozważań w dalszej części niniejszego rozdziału.
przeczytaj resztę
Koncepcje liberalne, w tym zwłaszcza odnośnie do wolnego handlu międzynarodowego, zaczęto kwestionować pod koniec XIX wieku. Ich podstawą były znaczne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego między różnymi krajami, a zwłaszcza między Anglią a Niemcami. Dla tych ostatnich polityka wolnego handlu była zagrożeniem, stąd pojawiły się silne tendencje protekcjonistyczne, które znalazły teoretyczną podbudowę. W Niemczech, odrzucających zasady ekonomii klasycznej, podkreślano rolę państwa, które powinno – między innymi przez politykę protekcjonistyczną – zapewnić krajowi warunki do akumulacji kapitału i osiągania zysków29.
przeczytaj resztę
– 1} rozwój stosunków towarowo-pieniężnych,
– 2) oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego (prywatnego),
przeczytaj resztę
Władze publiczne zgłaszają bieżący oraz średnio- i długookresowy popyt na pieniądz. Bieżący popyt na pieniądz jest zaspokajany przez bieżące wpływy z tytułu podatków, z innych bezzwrotnych wpływów typu podatkowego (cła, opłaty) oraz z wpływów z tytułu praw majątkowych. Jeżeli nawet budżet państwa jest zrównoważony w roku fiskalnym, to występująca często rozbieżność w czasie między wpływami na rachunki władz publicznych a ponoszeniem wydatków zmusza państwo do zaciągania krótkookresowych pożyczek. Jeśli nawet pożyczki te zostaną spłacone w okresie roku fiskalnego, tak aby działania rządu nie naruszały ustawy budżetowej, to nie pozostaje to wcale bez skutków dla stanu finansów publicznych. Wyłaniają się bowiem kwestie: od kogo pożyczać, na jakich warunkach, w jakiej formie zaciągać pożyczki itd. W szczególności trzeba uwzględnić fakt, że nawet te krótkookresowe pożyczki, zapewniające władzom publicznym płynność finansową, pociągają za sobą koszty, które trzeba uwzględnić na etapie budowy budżetu, jeżeli ma on być zrównoważony zgodnie z ustawą budżetową.
przeczytaj resztę