Przed przystąpieniem do analizy procesu budowy systemu finansów publicznych w Polsce rozważymy pewne uniwersalne kryteria budowy systemów oraz kryteria budowy systemu finansów publicznych. W tym ostatnim przypadku chodzi o wielowiekowe doświadczenie krajów o rozwiniętym systemie demokratycznym oraz o gospodarce opartej na prawach rynku.
przeczytaj resztę
Występujący w czasie spadku dochodu narodowego deficyt budżetowy nie jest więc wyrazem ekspansywnej polityki fiskalnej państwa. Na ogół zauważalna jest taka prawidłowość, że w okresie recesji deficyt budżetowy rośnie, a w czasie wzrostu gospodarki deficyt budżetowy maleje, niekiedy nawet pojawiają się nadwyżki. Wynika to stąd, że mimo istnienia deficytu budżetowego, i to znacznych rozmiarów, występują całkiem racjonalne przesłanki zastosowania środków ekspansywnej polityki fiskalnej, której celem jest zwiększenie globalnego popytu w gospodarce i wywołanie procesu wzrostu dochodu narodowego.
przeczytaj resztę
Wśród teoretyków rozwoju regionalnego nietrudno jest spotkać przeciwników ingerencji władz centralnych, w wyniku której następuje przemieszczenie dochodów między regionami. Głównym argumentem przemawiającym za neutralną rolą władz centralnych w zakresie podziału dochodów wypracowanych przez poszczególne regiony jest to, iż ingerencja władz centralnych zniechęca do powiększania dochodu narodowego w bogatszych regionach. Z tych właśnie względów władze centralne nie tylko nie powinny hamować wzrostu dochodu narodowego w tych regionach, lecz wzrost ten powinny popierać, gdyż regiony bogate, dynamiczne, są – jak to się określa – „lokomotywą” rozwoju całej gospodarki, z czego korzyści odnoszą także regiony biedniejsze. Argumentację tę można zrozumieć, nie zmienia to jednak faktu, że zalecane władzom centralnym ograniczenia w zakresie silniejszej ingerencji w dochody regionów bogatszych mogą prowadzić do zwiększania odległości między biegunami, na których znajdują się bogate i biedne regiony.
przeczytaj resztę
Współczesne państwo akceptując mechanizm rynkowy oraz prawa rządzące rynkiem nie może rezygnować z oddziaływania na gospodarkę. Wynika to z dwóch zasadniczych powodów. Po pierwsze, możliwości samoczynnego kształtowania procesów gospodarczych są ograniczone i wymagają pewnej interwencji państwa, chociaż zakres tej interwencji oraz stosowane narzędzia są przedmiotem ostrych polemik teoretycznych oraz kontrowersji wśród polityków gospodarczych.
przeczytaj resztę
Racjonalizacja wydatków publicznych jest tym trudniejsza, im większy jest stopień ich agregacji. Najwięcej trudności występuje więc przy racjonalnym kształtowaniu wydatków budżetu państwa na szczeblu centralnym. Jest to zrozumiałe, gdyż rozpoznanie rzeczywistych potrzeb obywateli i gospodarki jest wielce skomplikowane. Inaczej sprawa wygląda w przypadku budżetów budowanych dla poszczególnych jednostek sektora publicznego oraz w przypadku budżetów szczebla podstawowego. W tym ostatnim przypadku jednak istotny jest zakres wydatków publicznych. Sporządzanie budżetu dla kilkutysięcznej wspólnoty lokalnej to co innego, niż sporządzanie budżetu dla wielomilionowego miasta, chociaż z formalnego punktu widzenia i pierwszy, i drugi przypadek dotyczy budżetu lokalnego, budżetu szczebla podstawowego.
przeczytaj resztę
Jeżeli np. odnieść nasze rozważania do systemu finansów publicznych, to moglibyśmy założyć, że celem tego systemu jest zgromadzenie maksymalnej wielkości funduszy publicznych. Taki cel można by nawet zapisać w sposób sformalizowany. Nie trzeba jednak specjalnej argumentacji, aby odrzucić takie kryterium jako podstawę oceny systemu finansów publicznych. Lepszym kryterium byłoby np. optymalizowanie rozmiarów funduszy publicznych przez podatki i inne daniny publiczne. Jednakże ogólne kryterium optymalizacji redystrybucji dochodów przez system finansów' publicznych wymaga ustanowienia kryteriów szczegółowych, powstaje bowiem pytanie: co to jest optymalna stopa redystrybucji?
przeczytaj resztę
Bank Anglii powstał w 1694 r. jako bank emisyjny i depozytowy. Pomyślany był jako instytucja publiczna, gdyż jego kapitał zakładowy powstał w wyniku subskrypcji publicznej. W 1946 r. Bank Anglii został znacjonalizowany i jako taki przeprowadza operacje finansowe państwa oraz jest organem polityki finansowej rządu.
przeczytaj resztę
Upadek realnego socjalizmu w Polsce stworzył potrzebę zbudowania systemu finansów publicznych adekwatnego do gospodarki rynkowej. Wprawdzie w poprzednim systemie występowały instytucje finansowe z nazwy identyczne, jak w gospodarce rynkowej, ale ich treść ekonomiczna i społeczna była zgoła odmienna. Inną rolę spełniały też instytucje noszące typowe dla klasycznych finansów publicznych nazwy.
przeczytaj resztę
W poszukiwaniu definicji nauki o finansach publicznych wielce przydatne jest kryterium własności. Według niego działalność gospodarczą i społeczną dzieli się na: prywatną i społeczną. Ze względów organizacyjnych, statystycznych, analitycznych wyróżnia się odpowiednio: sektor prywatny i sektor publiczny. Zastosowanie kryterium własności pozwala stwierdzić, że przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
przeczytaj resztę
Jeżeli powyższe rozważania odnieść do systemu finansów publicznych w Polsce, to można – uprzedzając nieco dalsze rozważania – stwierdzić, że zmiany, jakie zaszły w sferze finansów, oznaczają zanikanie starego systemu, ale nie dokonuje się to w sposób rewolucyjny. Zmiany te są jednak tak głębokie, że tworzy się nowa jakość, czyli nowy system finansów publicznych. Do oceny procesu budowy oraz stanu systemu finansów publicznych w Polsce będę stosować następujące kryteria:
przeczytaj resztę
Płaszczyzny makroekonomiczna i mikroekonomiczna są ściśle powiązane i tylko łączne ich traktowanie gwarantuje racjonalne wydatkowanie środków publicznych. W ujęciu mikroekonomicznym chodzi o takie sformułowanie zasad gospodarki środkami finansowymi, które zapewniałoby wydatkowanie zgodne z celami i zadaniami publicznymi danej jednostki sektora publicznego, ale przy jednoczesnym oszczędnym zużywaniu środków. Oszczędność nie jest tutaj jednak synonimem racjonalności. Jeżeli oszczędne wydatkowanie środków publicznych traktowane byłoby jako kryterium rozstrzygające, to pewna część zadań nie byłaby wykonana albo jakość realizowanych zadań (celów) byłaby niska, a to podważałoby właśnie zasadę racjonalnego wydatkowania środków publicznych. W ujęciu mikroekonomicznym chodzi więc raczej o jak najlepsze dostosowanie wykorzystania środków publicznych do zadań realizowanych przez dany podmiot i jak najlepsze zaspokojenie potrzeb ludzkich.
przeczytaj resztę
Zaangażowanie Banku Anglii w bezpośrednie finansowanie rządu znajduje wyraz w bilansie Banku, daje też pewne podstawy oceny zakresu zjawiska. Działalność Banku Anglii tradycyjnie (od roku 1844) jest prowadzona w ramach dwóch departamentów: Departamentu Emisyjnego i Departamentu Bankowego.
przeczytaj resztę