O możliwości marnotrawstwa środków publicznych także w ramach gospodarki funduszami celowymi dowodzą doświadczenia wielu krajów, w tym także Polski. (Do kwestii tej powrócę w drugiej części książki, przy okazji charakterystyki polskich fiansów publicznych w okresie transformacji.)
przeczytaj resztę
Techniczne przyczyny ucieczki przed podatkami są związane z wysokim stopniem skomplikowania współczesnych systemów podatkowych. Zjawisko to wywołane jest rozwojem gospodarczym w ogóle, skalą procesów gospodarczych, złożonością stosunków ekonomicznych, różnorodnością zdarzeń gospodarczych itp. Niemałe znaczenie dla skomplikowania systemów podatkowych mają funkcje, które państwo zamierza realizować za pomocą podatków.
przeczytaj resztę
Dla finansów publicznych znaczenie teorii Keynesa polega także i na tym, że jej ukazanie się oznaczało zerwanie z ortodoksyjną doktryną fiskalną. Zasadę, że działalność wydatkowa państwa musi mieścić się w granicach gromadzonych dochodów Keynes odrzucił. Uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej. Teoria Keynesa wyjaśnia też paradoks niezrównoważenia budżetu. Jego istota polega na tym, że w warunkach kryzysu spada produkcja, spada dochód narodowy, spadają dochody przedsiębiorców i dochody gospodarstw domowych. W konsekwencji spadają także dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych. Jednocześnie ciążące na państwie obowiązki publiczne i socjalne wymuszają ponoszenie wydatków publicznych większych od dochodów. Deficyt budżetowy jest więc naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych i recesji. Ich pokonanie i przełamanie na drodze zaleceń ortodoksyjnych fiskalistów nie jest możliwe, gdyż trzeba by dokonywać cięć w wydatkach publicznych, aby osiągnąć równowagę budżetu państwa. Doprowadziłoby to do dalszego ograniczenia i tak już niskiego efektywnego popytu w gospodarce i pogłębienia kryzysu (recesji)35. Zgodnie z teorią Keynesa, w takiej sytuacji konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększenie deficytu po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić jej wejście na drogę wzrostu.
przeczytaj resztę
Przezorność grupowa w pełnej postaci występuje w przypadku ubezpieczeń społecznych, w powstaniu, rozwoju i funkcjonowaniu których kluczową rolę odgrywało, i nadal odgrywa, państwo.
przeczytaj resztę
Przestrzeganie zasady zrównoważenia budżetu należało do podstawowych reguł klasycznej skarbowości. Jakkolwiek zagadnienie zasad budżetowych było już przedmiotem naszych rozważań (rozdział 5), to jednak zasada równoważenia budżetu wymaga – ze względu na kapitalne znaczenie praktyczne – bardziej szczegółowego podejścia.
przeczytaj resztę
Punktem wyjścia sformułowania definicji finansów publicznych było jak pamiętamy – kryterium własności. Fakt występowania własności publicznej prowokuje do postawienia wielu pytań2. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
przeczytaj resztę
Scharakteryzowany w rozdziale l przedmiot finansów publicznych jest dobrą podstawą do identyfikacji ich funkcji. Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:
przeczytaj resztę
Jeżeli zatem zgodzimy się z tezą, że decyzje dotyczące podstawowych rodzajów dochodów władz publicznych, czyli podatków, muszą być rozstrzygane przez centralne władze państwowe, to powstaje pytanie, jak zapewnić finansowe podstawy działalności władz samorządowych. Chodzi przy tym o względnie trwałe podstawy finansowe, bo tylko one gwarantują skuteczną działalność władz publicznych i efektywne wydatkowanie środków publicznych. Stworzenie trwałych podstaw finansowych można osiągnąć przez:
przeczytaj resztę
Obserwacja funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej w wielu wysoko rozwiniętych krajach zachodnich po okresie wielkiego kryzysu, a zwłaszcza po drugiej wojnie światowej, od początku lat siedemdziesiątych potwierdzała skuteczność interwencjonizmu państwowego. Szybki wzrost gospodarczy krajów zachodnich, bezkryzysowy – w zasadzie – przebieg procesów gospodarczych, budowa państwa dobrobytu przemawiały na korzyść interwencjonizmu państwowego. Jego wyrazem była interwencja państwa nie tylko w sferę podziału dochodu narodowego, lecz także w sferę produkcji.
przeczytaj resztę
Na początku niniejszego rozdziału stwierdziłem, że kluczowe kwestie związane z wydatkami publicznymi sprowadzają się do kształtowania ich bezwzględnej wielkości, wielkości relatywnej oraz ich wewnętrznej struktury. Wobec wspomnianych wyżej trudności z stosowaniem kryteriów efektywnościowych powstaje pytanie, w jaki sposób kształtować wydatki publiczne, aby ich wielkość i struktura nie naruszały zasad racjonalności. Przed podjęciem próby kształtowania wydatków publicznych konieczne jest określenie, jakie cele i zadania społeczne oraz gospodarcze mają być finansowane z wydatków publicznych. Rozstrzygnięcia te wynikają z realizowanej przez władze publiczne doktryny społeczno-gospodarczej, z programu rządzącej partii itd. Jeśli sprawy te są już wyjaśnione, to wielkość wydatków publicznych i tak zależy w ostateczności od stanu gospodarki, a ściślej od tego, w jakim stopniu gospodarka ta może być obciążona wydatkami publicznymi. To z kolei jest uzależnione od wydajności podatkowej, czy szerzej dochodowej, społeczeństwa i gospodarki oraz od możliwości zaciągania pożyczek przez władze publiczne.
przeczytaj resztę
O ile w przypadku gospodarki prywatnej (sektora prywatnego) o jej sposobie funkcjonowania, osiąganych efektach itd. przesądza mechanizm rynkowy, o tyle dla ekonomiki sektora publicznego kluczowe znaczenie ma mechanizm polityczny i ściśle z nim powiązany system wyborczy.
przeczytaj resztę
Dostrzegając zatem różnice między kredytem a pożyczką trzeba stwierdzić, że kredyt bankowy jest uniwersalnym instrumentem zaspokajania popytu władz publicznych na pieniądz. W ramach kredytu bankowego należy rozróżnić:
przeczytaj resztę