W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to nie tylko stąd, że w budżecie państwa gromadzi się i dzieli największą część środków publicznych, lecz także stąd, że władze centralne nadal są dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju.
przeczytaj resztę
Dług publiczny najczęściej określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek. Przyczynami powstawania długu publicznego mogą być jednak także skutki innej działalności władz publicznych, np.: przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności, zobowiązania odszkodowawcze i inne.
przeczytaj resztę
– 1. Punktem wyjścia planowania jest 1. Punkt wyjścia planowania nie jest obcią- istniejąca baza (przeszłość) żony istniejącą bazą (przeszłością)
przeczytaj resztę
Zaliczanie przedsiębiorstw państwowych do sektora publicznego i na tej podstawie określanie udziału państwa w gospodarce rynkowej nie znajduje podstaw3. W ramach własności publicznej występują więc różne funkcje ekonomiczne.
przeczytaj resztę
Z wymienionych przyczyn znaczenie podatków dochodowych w tworzeniu funduszy publicznych związane jest z podatkami obciążającymi dochód gospodarstw domowych, zwłaszcza dochód z pracy najemnej.
przeczytaj resztę
Przed przystąpieniem do omawiania celów polityki fiskalnej trzeba zająć stanowisko wobec zakresu aktywności państwa w tej dziedzinie. W szczególności odrzucam pogląd spotykany niekiedy w literaturze przedmiotu, że polityka fiskalna polega jedynie na gromadzeniu dochodów publicznych i że w jej zakres nie wchodzą wydatki. Podejście takie jest – moim zdaniem błędne. Gdyby się z nim zgodzić, to oznaczałoby to, że gromadzenie dochodów publicznych (głównie budżetowych) jest celem samym w sobie, tymczasem tak na gruncie rozważań teoretycznych, jak i na gruncie praktyki nietrudno jest obalić tę tezę. Gromadzenie dochodów publicznych, ich poziom i struktura są ściśle określone właśnie przez wydatkowanie środków publicznych. Nie rozwijając tego zagadnienia poprzestanę na skonstatowaniu faktu, że polityka fiskalna polega na wykorzystywaniu różnych instrumentów, które służą:
przeczytaj resztę
W praktyce wykształciły się dwie podstawowe formy organizacyjne gromadzenia środków pieniężnych władz lokalnych: są to:
przeczytaj resztę
Wysiłek państwa w celu zdobywania dochodów ma więc charakter wybitnie administracyjny, a nie ekonomiczny: ryzyko związane z aktywnością państwa w tej dziedzinie nie jest analogiczne do ryzyka ponoszonego przez przedsiębiorstwa czy gospodarstwa domowe – ryzyko bankructwa, ryzyko rynku, ryzyko inflacji, ryzyko technologiczne itp. W procesie przymusowego i definitywnego pozbawiania gospodarstw domowych i przedsiębiorstw części dochodów państwo ponosi przede wszystkim ryzyko polityczne. Jego istota polega na tym, że przymusowy charakter działalności państwa, z jednej strony, a naturalny konflikt interesów dochodowych (majątkowych) zachodzący między państwem a podmiotami, na które nakładane są ciężary finansowe, z drugiej strony, może prowadzić do ostrej negacji instytucji państwa. Działo się tak np. w okresie wielu rewolucji i wojen mających podłoże fiskalne. Tak ekstremalne sytuacje, grożące anarchizacją życia społecznego, występują rzadko, a ryzyko polityczne dotyczy nie tyle samego państwa, ile jego organów. W systemie demokracji przedstawicielskiej (parlamentarnej) ryzyko polityczne państwa najczęściej sprowadza się do upadku rządu lub rozwiązania parlamentu. Dzieje się tak wtedy, gdy podmioty, na które nakładane są ciężary fiskalne, nie chcą tolerować nadmiernej ingerencji władz publicznych w dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Zjawisko takie określane jest nadmiernym fiskalizmem. (Do kwestii tej powrócę.) W każdym jednak razie także w ostatnich latach, w tym w Polsce, zdarzały się sytuacje, w których ciężary fiskalne były przyczyną niepokojów społecznych (strajków, protestów publicznych) – np. w Wielkiej Brytanii w związku z ideą wprowadzenia w latach osiemdziesiątych podatku zwanego pogłównym, a w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych w związku z podatkiem znanym jako „popiwek” (od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych).
przeczytaj resztę
Wymóg tzw. kwalifikowanej większości głosów (np. 2/3) niezbędnych do przyjęcia decyzji jest znacznie łagodniejszy niż jednomyślność. Jeżeli jednak dotyczy np. całego społeczeństwa, to osiągnięcie jej wcale nie jest łatwe. Z tych też względów zasada większości kwalifikowanej dotyczy spraw o kardynalnym znaczeniu dla społeczeństwa. Zasada taka może być stosowana np. w przypadku referendum w sprawie kary śmierci. Większość kwalifikowana jest wymagana także w przypadku uchwalenia (zmian) konstytucji, jak również w procesie legislacyjnym, jeżeli poszczególni uczestnicy tego procesu (Sejm, Senat, prezydent) odrzucili projekt danego aktu prawnego.
przeczytaj resztę
Duży stopień złożoności instytucji budżetu państwa jest przyczyną rozbieżności w formułowaniu przez różnych autorów funkcji budżetu. Rozbieżności te dotyczą zarówno liczby funkcji, jak też interpretacji ich treści. Częściowe wyjaśnienie źródeł nieporozumień związanych z funkcjami budżetu leży, jak sądzę, w pojęciu „funkcja”. Warto zauważyć, że na gruncie nauk ekonomicznych pojęcia tego używa się w odniesieniu do zjawisk nie tylko ilościowych, lecz także jakościowych. Na przykład powszechnie wymienia się funkcje pieniądza, kredytu, cen, podatków itd, Tymczasem pojęcie funkcji wywodzi się z nauk ścisłych i dotyczy zależności między przynajmniej dwoma zjawiskami, przy czym zjawiska te zawsze występują razem, tzn. wystąpieniu zjawiska A towarzyszy pojawienie się zjawiska B, oraz istnieje między nimi związek przyczynowo-skutkowy. Najważniejsze jednak jest to, że w przypadku funkcji rozpatrywanych na gruncie nauk ścisłych zależność między zjawiskami daje się kwantyfikować. W przypadku funkcji kategorii ekonomicznych ich istotę formułuje się w sposób opisowy, co stwarza możliwość różnej jej interpretacji. Znany teoretyk budżetu, J. Kaleta, zwraca też uwagę pośrednio na pojemność funkcji, stwierdzając że mnożone w literaturze funkcje są zawarte w kilku funkcjach o charakterze podstawowym0. Wyłania się stąd możliwość formułowania np. podstawowych oraz pomocniczych funkcji budżetu. Inne rozwiązanie polegałoby na hierarchizacji funkcji budżetu. W teorii wyodrębnia się następujące funkcje:
przeczytaj resztę
Fedorowicz podkreśla, że poglądy kameralistów miały zwolenników także w Polsce. Do najwybitniejszych należał Jan Ferdynand Nax (1736-1810), który dostrzegał wyraźne różnice między fiskalnymi a inlerwencjonistycz- nymi celami działalności państwa, do realizacji których wykorzystywało ono podatki. Nax rozróżniał trzy główne podatki6:
przeczytaj resztę
Scharakteryzowane wyżej trzy podstawowe funkcje finansów publicznych powinny skłaniać do sformułowania pytania, czy cele wyznaczane w ramach poszczególnych funkcji są możliwe do zrealizowania. Inaczej mówiąc, na ile cele te są koherentne, a na ile sprzeczne. Pytanie takie jest w pełni uzasadnione. Jeżeli np. państwo będzie nadmiernie rozbudowywać redystrybucję dochodów, to trudno będzie jednocześnie wykorzystywać finanse do pełnienia ich funkcji stabilizacyjnej. Z kolei funkcja stabilizacyjna może pozostawać w sprzeczności z funkcją alokacyjną. Sytuacja taka wystąpi wówczas, gdy cele stabilizacji gospodarki będą uniemożliwiać zgromadzenie odpowiednich dochodów do alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych.
przeczytaj resztę